Spacer po Père-Lachaise – najważniejszej paryskiej nekropolii

Snobistyczni Paryżanie uważali go za miejsce pochówku biedoty i niższych klas społecznych.  Dopiero gdy Napoleon sprowadził tu z wielką pompą prochy Moliera i La Fontaine’a oraz Abelarda i Heloizy, stał się miejscem spoczynku sławnych i zasłużonych. Dzisiaj cmentarz Père-Lachaise jest największą i najsłynniejszą paryską nekropolią, a niektóre z nagrobków stały się obiektem kultu.

Père-Lachaise powstał na początku XIX w. na terenach, które Ludwik XIV („Król Słońce”) podarował swojemu spowiednikowi, francuskiemu jezuicie, Francois d’Aix de la Chaise. Stąd wzięła się nazwa cmentarza: z francuskiego „père” oznacza „ojciec”, a Lachaise to nazwisko zakonnika (pisane łącznie). Uroczyste otwarcie cmentarza nastąpiło 21 maja 1804 r. Dziś w 100 tyś. grobach spoczywa tu blisko milion osób. 

Père-Lachaise zajmuje powierzchnię 44 hektarów i – poza Laskiem Bulońskim – stanowi największą oazę zieleni w Paryżu. Rośnie tu ponad 5 tyś. drzew, z których kilkadziesiąt ma ponad 150 lat. Nekropolia jest także niezwykłym muzeum pod gołym niebem – wiele nagrobków to wspaniałe dzieła sztuki architektury funeralnej. Większość ma stylowy kształt zadaszonych prostopadłościanów – to zupełnie inny styl niż patetyczne krzyże, stylizowane postaci czy melancholijne anioły znane z wileńskiej Rossy, lwowskiego Łyczakowa czy choćby warszawskich Powązek. 

Alejki i uliczki cmentarza są dobrze oznakowane, ale najlepiej poruszać się tu z planem, gdyż rozmieszczone tu i ówdzie tablice sytuacyjne nie zawsze pozwolą odnaleźć interesujące nas nagrobki. 

Główne wejście do Père-Lachaise znajduje się przy Boulevard de Ménilmontant (dojazd metrem – linia nr 2 i 3).

Najstarsze szczątki pochowane na Père-Lachaise należą do Heloizy i Abelarda, dwunastowiecznych nieszczęśliwych kochanków. Pikanterii dodaje fakt, że Abelard (filozof i teolog) był nauczycielem Heloizy, a oprócz statusu społecznego dzieliła ich spora różnica wieku. Gdy Heloiza zaszła w ciążę, kochankowie potajemnie pobrali się. Z zemsty, na rozkaz wuja dziewczyny, Abelarda napadnięto i wykastrowano. Kochankowie oddaleni od siebie, wstąpili do klasztoru,  jednak przez wiele lat korespondowali ze sobą. Ich listy są dziś dowodem wielkiej miłości i należą do najpiękniejszych dzieł światowej literatury. Grób Heloizy i Abelarda (kwatera nr 7) jest oblegany w Walentynki.

W kwaterze nr 89 znajduje się grób Oscara Wilde’a  – irlandzkiego poety, prozaika,  dramatopisarza  i  filologa klasycznego. Przedstawiciela modernistycznego estetyzmu, głoszącego hasło „sztuka dla sztuki”. Jego nagrobek ma postać uskrzydlonego sfinksa, będącego alegorią geniuszu pisarza, dłuta Jacoba Epsteina z 1912 roku.  Kiedy w latach 90-tych XX w. pojawił się zwyczaj składania na pomniku przez wielbicielki Wilde’a pocałunków, nagrobek niemal w całości został pokryty szminkowymi śladami ust. W obawie przed dewastacją (tłuszcz ze szminki wnikał głęboko w kamień) nagrobek, po renowacji, został pokryty dwumetrowymi taflami szkła.

Niedaleko od głównego wejścia do Père-Lachaise, w kwaterze nr 6, znajduje się grób Jima Morrisona, zmarłego w 1971 r. poety i wokalisty legendarnego zespołu The Doors. Był zaliczany do tzw. poetów wyklętych, tzn. takich, których twórczość odrzucana przez współczesnych, stawała się przedmiotem kultu po śmierci. Morrison jest także członkiem tragicznego „Klubu 27” – muzyków, którzy zmarli, zwykle w niejasnych okolicznościach, wieku 27 lat (w tragicznym „Klubie” zrzeszeni są także m.in.: Brian Jones, Jimi Hendrix, Janis Joplin, Kurt Cobain czy Amy Winehouse). 

Grób, mimo, że przez wiele lat nie był oznaczony na mapie, jest celem pielgrzymek hippisów, narkomanów i innych skonsternowanych życiem fanów. Krążą legendy o libacjach i orgiach odbywających się w miejscu pochówku. Na grobie pozbawionym popiersia (które skradziono) można było znaleźć sterty butelek, strzykawek i petów (dowodów sympatii fanów). By zapobiec profanacji nagrobek ogrodzono metalowym płotkiem, a nawet postawiono strażnika, jednak zwyczaj porzucania śmieci pozostał do dziś. Prosty granitowy nagrobek z grecką inskrypcją „Kata ton daimona eautou” („Przeciw swoim demonom”) nadal jest miejscem pielgrzymek tysięcy fanów, zwłaszcza 3 lipca, w rocznicę śmierci muzyka.

W kwaterze nr 97 znajduje się grób Edith Piaf (Édith Giovanna Gassion) – francuskiej pieśniarki, „Skowronka Paryża”. Utwory, które pisano specjalnie dla niej, wykonywała z niezwykła ekspresją, a jej chropowaty niski głos kontrastował z filigranową postacią. Do paryskiej sali koncertowej Olimpia widzów przyciągał nie tylko  jej wielki talent ale także otaczająca ją legendarna przeszłość, nieudane związki i dramatyczna walka z chorobą. Jej przyjaciel, dyrektor Olimpii, powiedział, że „całe jej życie to zemsta za upiorną młodość”, bo życie rzeczywiście jej nie rozpieszczało. W dzieciństwie porzuciła ją matka, a wychowywały prostytutki. W wieku 3 lat straciła na 4 lata wzrok. Młodość spędziła na ulicach Paryża, gdzie zaczęła śpiewać mając 15 lat. W wieku 17 lat urodziła córkę, która zmarła mając dwa latka.

Talent Edith Piaf odkrył impresario Louis Leplée  w 1935 r., który wymyślił także jej pseudonim artystyczny La Môme Piaf (Mały Wróbelek). Wtedy też rozpoczęła występy w kabarecie przy Champs- Élysées.  W czasie wojny występowała w lokalach i współpracowała z francuskim ruchem oporu. U szczytu kariery pomagała w starcie artystycznym młodym piosenkarzom, wśród których byli m.in. Yves Montand czy Charles Aznavour. Miała za sobą wiele romansów i dwa małżeństwa. Jej drugi mąż, młodszy o 21 lat piosenkarz Theo Sarapo (Theophanisa Lamboukasa), był przy niej aż do śmierci w 1963 r. On także spoczął w tym samym grobie wraz z przedwcześnie zmarłą córeczką piosenkarki. Na cmentarzu Père-Lachaise płakał po niej cały Paryż.

Nam najbliższy jest grób Fryderyka Chopina. Nazywany poetą fortepianu był jednym z najsłynniejszych pianistów swoich czasów. U źródeł jego ekspresyjnej twórczości znajduje się ogromna wrażliwość oraz inspiracja polską muzyką ludową. Kompozytorski dorobek Chopina to 57 mazurków, 16 polonezów, 19 walców, 19 nokturnów, a także liczne ballady, sonaty, etiudy, pieśni i inne utwory na fortepian. Nagrobek pianisty (kwatera 11) stanowi niewielki pomnik muzy z medalionem przedstawiający głowę artysty, autorstwa Jean-Baptiste’a Clesingera, zięcia George Sand. Zmarłego Chopina pożegnały, na jego życzenie, dźwięki „Requiem” d-moll Mozarta, a także „Marsz żałobny” z Sonaty b – moll jego własnego autorstwa. Serce kompozytora wróciło do kraju i spoczęło w Bazylice Świętego Krzyża w Warszawie.

Niecodzienne zainteresowanie płci pięknej wzbudza nagrobek Victora Noir – dziennikarza radykalnie opozycyjnej wobec II Cesarstwa gazety, zabitego w 1870 r. przez potomka Napoleona, Pierre’a Bonaparte. W uroczystościach pogrzebowych, które stały się wielkim wydarzeniem, uczestniczyło 100 tyś zwolenników republiki. Pogrzeb zapoczątkował falę antycesarskich wystąpień i uczynił z dziennikarza  legendę i symbol represji wobec opozycji. Pomnik autorstwa Jules Dalou (kwatera nr 92) przedstawia Victora jako przystojnego mężczyznę, w dość swobodnej pozie, z rozchylonym płaszczem, lekko otwartymi ustami. Wieść niesie, iż dotknięcie rzeźby (poniżej pasa) przynosi kobietom szczęście w miłości oraz płodność. Ogromna popularność nagrobka spowodowała odgrodzenie go przez pewien czas, by zapobiec dewastacji.

Na Père-Lachaise spoczywają także wybitni przedstawiciele francuskiej literatury. W kwaterze 25 odnajdziemy grób Moliera (Jeana Baptiste Poquelin) – jednego z najwybitniejszych francuskich komediopisarzy, również aktora. Autor m.in. „Skąpca”, „Świętoszka” i „Don Juana” wierzył, że przedstawienie teatralne posiada moc nauczania. Jego komedie wyróżniają się wyjątkowymi walorami artystycznymi. Ukazują satyryczny obraz francuskiej obyczajowości XVII w. Molier drwił z salonowej przesady, wielkopańskich manier, ośmieszał hipokryzję i zakłamanie dewotów, krytykował gromadzenie bezużytecznych bogactw. Zmarł na scenie podczas przedstawiania sztuki „Chory z urojenia”.

Tuż obok Moliera spoczywa Jean de La Fontaine – czołowy przedstawiciel klasycyzmu francuskiego. Sławę zdobył jako autor blisko 250 bajek, wydawanych w dwunastu księgach w latach 1668-94. Wzorował się na starożytnych twórcach bajek – Ezopie i Fedrusie. Jego bajki poprzez żywy, dynamiczny dialog poruszały uniwersalne problemy i aktualne tematy obyczajowe, polityczne, filozoficzne i naukowe. Z bajek La Fontaine’a zawsze wypływał morał – krytyka niesprawiedliwości, obłudy, kłamstwa oraz pochwała uczciwego, pracowitego życia.

W kwaterze nr 48 możemy złożyć hołd Honoriuszowi Balzacowi, który – obok Dickensa i Tołstoja – był jednym z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej. Stworzył monumentalny cykl powieści „Komedia ludzka” składający się z ponad 130 utworów, w których występuje ponad 2 tyś. postaci.

Na Père-Lachaise pochowany jest także Marcel Proust – autor autobiograficznego dzieła „W poszukiwaniu straconego czasu”. Siedmiotomowa powieść, ukończona na krótko przed śmiercią, uznawana jest przez krytyków literackich za arcydzieło.

W Columbarium Père-Lachaise, pod nr 16259, znajduje się symboliczny grób Marii Callas – wybitnej greckiej śpiewaczki operowej obdarzonej sopranem dramatycznym. Primadonna stulecia o międzynarodowej sławie koncertowała w mediolańskiej La Scali i Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Jej skremowane w 1977 r. prochy skradziono, a kiedy je odzyskano  – zostały, zgodnie z wcześniejszym życzeniem artystki, rozsypane nad Morzem Egejskim.

fot. Wikimedia Commons – Peter Poradisch/ CC

Wśród wybitnych osobistości na Père-Lachaise spoczywa także językoznawca, archeolog, egiptolog i poliglota Jean-François Champollion, uznawany za twórcę nowoczesnej egiptologii. To właśnie jemu zawdzięczamy odszyfrowanie egipskich hieroglifów, na podstawie inskrypcji zawartych w kamieniu z Rosetty odnalezionym w 1799 r.  Tej niezwykłej sztuki dokonał w 1822 r., po 23 latach intensywnej pracy.  Nagrobek archeologa (w kwaterze nr 18) ma postać egipskiego obelisku.

W kwaterze nr 49 znajduje się nagrobek Eugène Delacroix – malarza, wybitnego przedstawiciela francuskiego romantyzmu. Sztuki malarskiej uczył się u Pierre-Narcisse Guérina, pozostawał także pod silnym wpływem malarstwa Rubensa. Był bliskim przyjacielem F. Chopina, a także autorem portretu kompozytora.  Wiele jego dzieł dotyczyło wydarzeń politycznych, najsłynniejsze to „Wolność wiodąca lud na barykady” upamiętniająca rewolucję lipcową.

fot. Wikimedia Commons – Pierre-Yves Beaudouin/ CC 

Wesoły i radosny nagrobek jest miejscem spoczynku Mano Solo (Emmanuela Cabut) – francuskiego piosenkarza, tekściarza, a także grafika. Kultywował tradycje francuskiej poezji śpiewanej i uważano go za następcę takich artystów jak Jacques Brel, Georges Brassens, Barbara czy Léo Ferré. W Polsce jest bardzo mało znany, chociaż jego piosenki tłumaczył Wojciech Młynarski, a śpiewał Michał Bajor. Na nagrobku znajduje się charakterystyczny zarys kapelusza, w którym artysta koncertował (niestety trudno go dostrzec). Za to świetnie widoczny jest dziwny francuski obyczaj pozostawiania na grobach biletów komunikacji miejskiej. Ponoć są one dowodem na złożenie wizyty swoim idolom…

Na Père-Lachaise znajduje się ponad 60 grobów Polaków oraz jeden grób zbiorowy. Spoczywają tu m.in.:

Jarosław Dąbrowski – działacz niepodległościowy, generał i wódz naczelny wojsk Komuny Paryskiej

Maria Walewska (na cmentarzu znajduje się serce hrabiny) – kochanka cesarza Napoleona Bonapartego

Walery Antoni Wróblewski – działacz rewolucyjno-demokratyczny, dowódca w powstaniu styczniowym, generał Komuny Paryskiej

Józef Wysocki (generał) – generał Wojska Polskiego, uczestnik polskich powstań narodowych i powstania węgierskiego 1848-1849, w mogile zbiorowej

Ewelina Hańska – szlachcianka, żona Honoré de Balzaca

Ściana Komunardów (północno-wschodnia część cmentarza) upamiętnia 147 rozstrzelanych uczestników Komuny Paryskiej.

Na Père-Lachaise znajduje się także symboliczny grób – pomnik ofiar katastrofy samolotu Air France nr 447 lecącego z Rio de Janeiro do Paryża, który w 2009 r. runął do Atlantyku u wybrzeży Brazylii. W największej katastrofie w historii Air France zginęło 216 pasażerów i 12 członków załogi, łącznie obywatele 32 krajów, w tym dwóch Polaków oraz książę Pedro Luís de Orléans-Bragança e Ligne – członek brazylijskiej rodziny cesarskiej, czwarty w kolejności sukcesji do tronu.