Czy Plac Czerwony jest czerwony? Sprawdzam w Moskwie

Plac Czerwony jest głównym punktem Moskwy i jednym z najbardziej rozpoznawalnych miejsc na świecie. Dla Rosjan stanowi coś więcej niż tylko zwykły miejski plac, ale ma znaczenie symboliczne. Odbywały się tu najważniejsze uroczystości państwowe, koronacje carów, manifestacje pierwszomajowe i parady wojskowe prezentujące militarną potęgę ZSRR. Ale jeśli myślisz, że nazwa placu ma związek z komunizmem – mylisz się!

fot. Luis Sarabia – flikr/CC

Moskwę udało mi się zobaczyć dwa razy i było to dawno temu, tuż przed rozpadem Związku Radzieckiego. Niewiele już pamiętam ze zwiedzania miasta ale w pamięci utkwiła mi pierwsza w życiu przejażdżka metrem, wszechobecne matrioszki oraz Mauzoleum Lenina i bajkowe kopuły Soboru Wasyla. Dziś zapraszam na spacer po Placu Czerwonym, gdzie bije serce Rosji.

fot. Dennis Jarvis – flikr/ CC

Monumentalny plac ma 330 m długości i 70 m szerokości. Od strony północno-wschodniej przylega do ściany Kremla, siedziby prezydenta Rosji, pod którą pochowani są wybitni działacze komunistyczni. Wokół placu znajdują się: Sobór Wasyla, Państwowe Muzeum Historyczne oraz Powszechny Dom Towarowy. Plac Czerwony, wraz z Kremlem, jest pierwszym obiektem Rosji wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO (w 1990 r.)

Choć nazwa „Plac Czerwony” budzi skojarzenie z komunistami (których w mowie potocznej nazywa się przecież „czerwonymi”), to jednak nie ma z nimi nic wspólnego. Początkowo plac nazywano „Pożar” albo „Wypalony”, na skutek wielkiego pożaru pod koniec XIV w.  Nazwa „czerwony” przyjęła się w XVII w. i pochodzi od starosłowiańskiego słowa:  krasny (piękny), jak określano Sobór Wasyla, a potem także pobliski plac. Z upływem czasu w języku rosyjskim słowo to zaczęło mieć również drugie znaczenie: „czerwony” (krasnyj) i jeszcze w czasach carskich plac nie nazywał się już Piękny ale właśnie Czerwony. Ciekawostką jest, że swoje place czerwone posiadają także inne miasta w Rosji, m.in. Kursk, Suzdal i Krasnojarsk.

fot. oarranzli – flikr/ CC         

Najbardziej znaną budowlą Placu Czerwonego jest Sobór Wasyla Błogosławionego, oficjalnie zwany Soborem Opieki Matki Bożej na Fosie. To jeden z najpiękniejszych kościołów prawosławnych, rozpoznawalny na całym świecie za sprawą niepowtarzalnych, kolorowych, baśniowych kopuł.

fot. Tiffany C. Yu – flikr/ CC      

Sobór wybudowano w latach 1555-1560 z rozkazu cara Iwana Groźnego by upamiętnić zwycięstwo nad Tatarami. Cerkiew jest miejscem spoczynku ówczesnego moskiewskiego cudotwórcy i proroka Wasyla Błogosławionego. Wewnątrz znajduje się wspaniały niebiesko-złoty ikonostas (ściana z ikonami).

Każda z przepięknych kopuł ma niepowtarzalny kształt i kolor. Pod każdą kopułą znajduje się osobna cerkiew, a wszystkie skupione są wokół wieży zakończonej mała złotą kopułą. Początkowo kopuł było osiem jako symbol ośmiu dni walki pod Kazaniem. W 1588 r. car Fiodor Iwanowicz dodał dziewiątą cerkiew nad grobem Wasyla, która nieco zaburza symetrię. Łatwo ją rozpoznać po zielono-złotej kopule wysadzanej złotymi piramidami.

fot. flowcomm- flikr/ CC         

Sobór był wielokrotnie przebudowywany. W XVII w. dodano kopuły nad wejściem i kolorowe dekoracje kopuł głównych (wcześniej wszystkie były pozłacane) oraz ornamenty i malunki.

fot. Matthieu Dalmasse – flikr/ CC         

W 1929 r.  sobór zamknięto, a jego dzwony zostały zdjęte. Otwarto go dopiero, już jako muzeum, w 1947 r. z okazji 800-lecia Moskwy. Od 1991 roku Cerkiew, oprócz funkcji muzeum, jest także czynnym kościołem prawosławnym. Świątynia stała się inspiracją dla twórców Soboru Zmartwychwstania Pańskiego w Petersburgu, z którym często bywa mylona.

fot. Mariano Mantel – flikr/ CC      

W sąsiedztwie Soboru wznosi się pomnik księcia Dymitra Pożarskiego i kupca Kuźmy Minina. Byli to bohaterowie walki z wojskami polskimi, które, pod dowództwem hetmana Żółkiewskiego, zajęły Moskwę w 1612 r.  podczas  tzw. Wielkiej Smuty.

fot. Ana Paula Hirama – flikr/ CC              

Najbardziej znanym zabytkiem Placu Czerwonego jest Mauzoleum Lenina, znajdujące się przy murach Kremla. W grobowcu z porfiru, czerwonego i czarnego granitu, trzech rodzajów marmuru i dwóch rodzajów labradoru spoczywa zabalsamowane ciało wodza rewolucji październikowej.

fot. Gérard Métrailler – flikr/ CC              

Pierwsze prowizoryczne mauzoleum wzniesiono już dwa dni po śmierci Lenina w 1924 r. Obecna wersja budowli pochodzi z w 1930 r., a inspiracją projektu Aleksieja Wiktorowicza Szczusiewa była egipska piramida schodkowa Dżesera w Sakkarze oraz grobowiec króla perskiego Cyrusa II Wielkiego w Pasargade, w Iranie. 

fot. flowcomm – flikr/ CC         

Mauzoleum ma powierzchnię  5,8 tyś m², w tym niemal połowę zajmuje sala sarkofagowa. Mumia wodza rewolucji spoczywa w kryształowym pancernym sarkofagu. Dwa razy w tygodniu mumia poddawana jest zabiegom zabezpieczającym, a co 1,5 roku przeprowadza się jej gruntowną konserwację. W podziemiach budowli znajdują się laboratoria biochemiczne.

Ciało Lenina opuściło mauzoleum tylko raz, tuż przed niemiecką ofensywą w 1941 r., kiedy to mumię wywieziono do azjatyckiej Tiumeni. W 1953 r. do grobowca złożono także zabalsamowane ciało Józefa Stalina, ale w okresie destalinizacji w 1961 r. pogrzebano je pod murami Kremla, gdzie dziś spoczywają także: żona Lenina Nadieżda Krupska, pisarz Maksym Gorki, pierwszy sekretarz Leonid Breżniew, wynalazca radzieckiej bomby atomowej Igor Kurczatow oraz pierwszy radziecki kosmonauta Jurij Gagarin.

Budowla przetrwała dwa zamachy bombowe (1967 i 1973) oraz  atak turysty, który rozbił młotkiem osłonę sarkofagu w 1959 r. Do muzeum nie wolno dziś wnosić broni, niebezpiecznych przedmiotów, materiałów wybuchowych, aparatów fotograficznych i kamer.

fot. flowcomm – flikr/ CC  

W czasach ZSRR mauzoleum było najważniejszym celem pielgrzymkowym, a partyjni dygnitarze oraz zwykli Rosjanie stali w długich kolejkach by ujrzeć ciało twórcy pierwszego socjalistycznego państwa. Mauzoleum pełniło również funkcję trybuny, z której kierownictwo Partii odbierało pochody i defilady wojskowe. Przed wejściem wystawiano wartę honorową, którą zlikwidowano w 1993 r. Dziś mauzoleum stanowi jedynie turystyczną i nieco makabryczną atrakcję Moskwy, którą rocznie odwiedza blisko milion osób. Po rozpadzie ZSRR część narodu rosyjskiego, w tym także ówczesny prezydent Borys Jelcyn, opowiedziało się za pochowaniem wodza, zgodnie z jego wolą, na cmentarzu w Petersburgu, jednak głosy w tej sprawie są podzielone. W 2001 roku Władimir Putin zdecydował o zachowaniu budowli.

Północną stronę placu zamyka Państwowe Muzeum Historyczne, założone w 1872 r. przez kilku słowianofilów, jest jednym z najstarszych muzeów w Moskwie. W muzeum znajduje się blisko 5 mln eksponatów oraz 15 mln dokumentów, ukazujących historię imperium rosyjskiego od epoki paleolitu do upadku caratu. Bogate zbiory, stanowiące dwunastą część muzealnych zbiorów całej Rosji, powstały dzięki darowiznom różnych instytucji oraz prywatnym kolekcjom rosyjskich arystokratów. Zwiedzającym udostępniono mniej niż 1% zbiorów.

fot. Dennis Jarvis – flikr/ CC              

Siedziba muzeum mieści się naprzeciw Soboru Wasyla. Obecny ceglastoczerwony gmach pochodzi z 1881 r. i nawiązuje do architektury Kremla. Oficjalne otwarcie nastąpiło w 1883 r. przy udziale cara Aleksandra III wraz z małżonką Marią Fiodorowną. Po śmierci cara w 1894 r. zbiorom nadano nazwę Muzeum Imperialnej Historii Rosji Cara Aleksandra III.

fot. Andrey – flikr/ CC

Do najcenniejszych eksponatów należy Psałterz Chłudowa z IX w. – unikalny zabytek sztuki bizantyjskiej, srebrna maska pogrzebowa Piotra I Wielkiego, szaty dworskie, trony książęce i carskie, listy Lwa Tołstoja , a także pamiątki po Fiodorze Dostojewskim przekazane w 1906 r. przez jego żonę.

Obok muzeum znajduje się zrekonstruowany Sobór Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Moskwie. Pierwsza wzmianka o istniejącej w tym miejscu drewnianej cerkwi, ufundowanej przez księcia Dymitra Pożarskiego, pochodzi z 1625 r. Gdy świątynia doszczętnie spłonęła, car Michał I Romanow rozkazał wzniesienie tu murowanego soboru, który powstał w 1637 r. Przechowywano w nim otoczoną kultem Kazańską Ikonę Matki Bożej, która towarzyszyła Pożarskiemu w 1612 r. w zwycięskiej kampanii przeciwko Polakom okupującym Moskwę.

fot. Andrey – flikr/ CC        

W 1801 r. dobudowano dzwonnicę, która była dwukrotnie podwyższana. W 1918 r. w soborze poinformowano wiernych o śmierci zdetronizowanego cara Mikołaja II i jego rodziny. W 1936 r. władze stalinowskie zdecydowały o wyburzeniu świątyni, którą odbudowano dopiero w latach 1990-1993, po upadku ZSRR.  

fot. Konstantin Papushin – flikr/ CC         

Północno-wschodnią część Placu Czerwonego zajmuje Główny Dom Towarowy (GUM). Obecny budynek powstał pod koniec w 1893 r., ale tradycja handlu u stóp Kremla sięga czasów panowania Iwana IV Groźnego. Do XIX w. był to nieuporządkowany plac handlowy, dopiero za sprawą cara Aleksandra I wybudowano tu elegancki dom towarowy.

fot. Rosa Dik 009– flikr/ CC              

Dzisiejszy trzypiętrowy gmach ma lekką żelazno-szklaną konstrukcję  z formami staroruskiej architektury. Przez całą długość budynku (242 m) biegną trzy pasaże handlowe. Ciekawostką jest, że nawet podczas kryzysu gospodarczego w czasach ZSRR w Głównym Domu Towarowym nigdy nie brakowało asortymentu. Nierzadkim obrazem tamtych lat jest długa kolejka na Placu Czerwonym oczekująca na otwarcie sklepu. Obecnie znajduje się tu ekskluzywne drogie centrum handlowe, które Rosjanie nazywają „wystawami cen”.

fot. michael clarke staff – flikr/ CC         

Plac Czerwony wielokrotnie był świadkiem historycznych i sensacyjnych wydarzeń. W okresie ZSRR nabrał symbolicznego znaczenia i stał się centrum życia publicznego. Tu miały miejsce pochody pierwszomajowe i wielkie wojskowe parady. W 1941 r. Armia Czerwona prosto z defilady pomaszerowała stąd na podmoskiewski front. W 1945 r. na placu odbyła się Defilada Zwycięstwa, podczas której zdobyczne hitlerowskie sztandary rzucano na bruk przed mauzoleum Lenina. Co roku 9 maja odbywa się tu wielka parada wojskowa upamiętniająca zwycięstwo nad faszyzmem, w której bierze udział prezydent Rosji oraz zaproszeni goście.

fot. REUTERS             

Do sensacyjnego wydarzenia w pobliżu placu doszło 28 maja 1987 r., w dniu święta rosyjskich sił obrony powietrznej. Na oczach zdezorientowanych radzieckich wojsk wylądował niemiecki pilot Mathias Rust.  W akcie brawurowej odwagi dopatrywano się motywów politycznych, a pilot oznajmił, że działał na rzecz pokoju na świecie i zniesienia żelaznej kurtyny. Lądowanie stało się sensacją w mediach i kompromitacją obrony przeciwlotniczej ZSRR. Po wylądowaniu pilot został aresztowany przez KGB i spędził w więzieniu 432 dni. Wydarzenie to przyczyniło się także do dymisji ponad 2 tyś. oficerów, w tym ministra obrony i dowódcy Wojsk Obrony Przeciwlotniczej.

fot. Vera & Jean-Christophe – flikr/ CC         

Plac Czerwony stał się także scenerią dla filmowych hitów. Pierwszym amerykańskim filmem nakręconym w tym miejscu była „Czerwona gorączka” z Arnoldem Schwarzeneggerem z 1988 r. W 2011 r. powstała tu część scen do czwartej części „Mission Impossible: Ghost Protocol”.