Jak stanąć pod egipskim obeliskiem nie ruszając się z Europy?

Marzysz o tym, by zobaczyć prawdziwy egipski obelisk? Nic prostszego! Nie musisz nawet jechać do kraju faraonów! Wystarczy odwiedzić Rzym, Londyn lub Paryż! Oto 10 obelisków, które zobaczysz w Europie

fot. Ian Haskins – flikr/ CC

Czym właściwie jest obelisk?

Obelisk  (łac. obeliscus, gr. obeliskos – rożen, słup) jest pomnikiem wykonanym z jednego bloku skalnego w kształcie wysokiego, smukłego ostrosłupa, piramidalnie ściętego u szczytu, którego zakończenie często obijano złotą blachą. To jeden z najbardziej znanych elementów architektury starożytnego Egiptu. Wierzono, że jest on wizerunkiem najważniejszego boga Re – uosobienia słońca. Na bocznych ścianach obelisku umieszczane były inskrypcje z imionami władców.

Największy obelisk w Egipcie został znaleziony w kamieniołomach Asuanu. Był przeznaczony dla królowej Hatszepsut, jednak z powodu pojawienia się pęknięcia w środkowej części nigdy nie został skończony. Gdyby powstał miałby 42 m wysokości i przy wadze ok. 1200 ton byłby największym obeliskiem na świecie!

fot. Yann Arthus-Bertrand/Corbis

Obeliski to jeszcze jeden dowód technologicznej potęgi starożytnych Egipcjan. By prymitywnymi narzędziami wykuć jednolity, kilkusettonowy skalny blok i przewieźć go z Asuanu, gdzie znajdowały się złoża granitu, do odległego o 150 km Karnaku i Luksoru, trzeba było wyszukanej techniki, umiejętności i zdolności organizacyjnych!

Gdzie znajduje się najwięcej egipskich obelisków?

Pewnie myślisz, że w Egipcie?  Otóż nie! Paradoksalnie, w Egipcie zachowało się mniej obelisków niż dziś znajduje się… w Rzymie! W Wiecznym Mieście stoi osiem starożytnych monolitów, a kolejnych pięć to kopie, wykonane w czasach starożytnego Rzymu. Można tu też podziwiać cztery budowle stworzone już w czasach nowożytnych.

Skąd egipskie obeliski wzięły się w Europie?

Kiedy Cesarstwo Rzymskie podbiło Egipt, obeliski, na polecenie cesarzy, były systematycznie wywożone do Rzymu. Stawiano je w cyrkach (gdzie odbywały się wyścigi rydwanów), okręgach świątynnych i na placach. W okresie największego rozkwitu miasta znajdowało się tu niemal 40 obelisków. Ponieważ znalezienie obelisku i sprowadzenie go do Rzymu było wielce kosztowne i uciążliwe, zaczęto wykuwać nowe obeliski w Italii i Aleksandrii. Były one mniejszych rozmiarów i z oczywistych względów pozbawione inskrypcji, ponieważ nigdy nie należały do faraonów. Jednak moda na Egipt sprawiła, że z czasem zaczęto wykuwać inskrypcje, które układali egipscy uczeni z Aleksandrii. Kopiowano także starożytne egipskie hieroglify.

W średniowieczu obeliski uznano za symbol pogaństwa i wszystkie na kilka stuleci zniknęły zapomniane pod ziemią. Jedynym pozostawionym monolitem był obelisk ustawiony w cyrku na terenie obecnego Watykanu, ponieważ wierzono, że w złotej kuli wieńczącej szczyt znajdują się prochy Juliusza Cezara. W 1586 r. kulę zastąpiono krzyżem, a obelisk przesunięto na środek powstającego Placu Św. Piotra. Przygotowania do jego przeniesienia trwały 4 miesiące, a w pracach brało udział 900 robotników, 140 koni i 44 wyciągarki.

W renesansie obeliski znów wróciły do łask na fali uwielbienia dla sztuki antycznej. Egipskiemu motywowi nadano chrześcijański wymiar, łącząc jego trójkątny zarys z Trójcą Świętą i symboliką zmartwychwstania Chrystusa. Za pontyfikatu Sykstusa V, który pragnął uczynić z Rzymu prawdziwą stolicę chrześcijaństwa, odnaleziono i odkopano kilka egipskich obelisków i na nowo ustawiono je na najważniejszych placach Rzymu (gdzie znajdują się do dziś). Jego następcy kontynuowali to dzieło.

W czasach nowożytnych do wywozu egipskich obelisków przyczyniła się wyprawa Napoleona. Kiedy na przełomie XVIII i XIX w. Francja i Anglia zdobyły wpływy nad Nilem, pojawiła się świetna okazja do zagrabienia kolejnych monumentalnych budowli starożytnego Egiptu. To dlatego więcej obelisków zobaczymy dziś na Starym Kontynencie niż w kraju faraonów.

Oto co najmniej 10 obelisków, które możesz zobaczyć w Europie:

Najwyższym obeliskiem w Rzymie jest obelisk Laterański, który stoi na Piazza di San Giovanni na Lateranie. Jego wysokość, łącznie z podstawą, to niemal 46 metrów, a wagę szacuje się na 230 ton! Pochodzi ze świątyni Amona-Re w Karnaku, a wzniesiono go ku czci faraona Totmesa IV.

Pierwszym starożytnym obeliskiem przywiezionym w czasach naszej ery jest 25 metrowy obelisk Watykański, będący prawdopodobnie obeliskiem Amenemhata II. Sprowadzono go do Rzymu w 37 r. n.e. na polecenie cesarza Kaliguli i ustawiono na istniejącym wówczas w tym miejscu cyrku. Obecnie monolit znajduje się pośrodku Placu Świętego Piotra w Watykanie. 

Dwa obeliski dotarły do Wiecznego Miasta w 10 r. p.n.e. z Hieliopolis za sprawą cesarza Oktawiana Augusta. Pierwszy z nich to Flaminio, który wzniesiono ku czci Ramzesa II. Początkowo ustawiono go na Circus Maximus, a po latach zapomnienia został odnaleziony, pęknięty na pół, w 1587 roku wraz z obeliskiem laterańskim. W 1589 r. z polecenia papieża Sykstusa V ustawiono go na Piazza del Poppolo.

Drugi, to wysoki na prawie 22 metry obelisk Solarny stworzony ku czci Psametycha II. Początkowo był częścią zegara słonecznego na Polach Marsowych. Z polecenia papieża Piusa VI ustawiono go w 1792 r. przed Palazzo Montecitorio, który jest siedzibą Izby Deputowanych (niższej izby włoskiego parlamentu).

Na Piazza della Rotonda, nad fontanną zaprojektowaną przez Filipa Barigioni, króluje ponad 6-metrowy obelisk Macuteo zbudowany na cześć Ramzesa II. Odnaleziono go w 1373 r. i początkowo ustawiono na Kapitolu. Przed majestatycznym Panteonem znalazł się dopiero w 1711 r. za sprawą papieża Klemensa XI.

Najbardziej oryginalną podstawę ma obelisk Minerveo, stojący na Piazza della Minerva. Wysoki na 5 i pół metra monolit powstał ku czci Apriesa i został sprowadzony do Rzymu przez cesarza Dioklecjana. Odnaleziono go dopiero w 1655 r. i z polecenia papieża Aleksandra VII ustawiono go przed kościołem Santa Maria sopra Minerva w 1667 r. Jego podstawę stanowi najsłynniejszy słonik Rzymu: Elefantino. Inspiracją Berniniego, autor pomnika, była ilustracja w książce weneckiego uczonego Francesca Colonny Hypnerotomachia Poliphili z 1499 roku. Łaciński napis na cokole głosi: „Zrozum za sprawą tego oto symbolu, że niewzruszona prawda wymaga krzepkiego rozumu”.

Rzymską kopią starożytnej budowli jest obelisk Agonalis. Wykonano go na rozkaz cesarza Domicjana. Mierzący 16 m 53 cm monolit stanął w 1651 r. na Piazza Navona, przeniesiony tu na polecenie papieża z ruin Cyrku Maksencjusza. Jego wspaniałą oprawę stanowi najpiękniejsza rzymska Fontanna Czterech Rzek autorstwa Berniniego.

W czasach Cesarstwa Rzymskiego, za sprawą cesarza Aureliana Augusta, powstały dwa rzymskie obeliski, które odnaleziono dopiero w 1527 r. Pierwszy z nich, Quirinale, ustawiono w 1786 r., z polecenia papieża Piusa VI, na najwyższym z siedmiu rzymskich wzgórz, Kwirynale. Jego wysokość to 14 metrów 63 centymetry.

fot. Stefano Petroni – flikr/ CC

Drugi to 15-metrowy obelisk Esquiline stojący za bazyliką Santa Maria Maggiore, który stanął na Piazza dell’ Esquilino z polecenia papieża Sykstusa V w 1587.

fot. Cristian Bartes – flikr/ CC

Obelisk Sallustiano jest zmniejszoną kopią obelisku Ramzesa II Flaminio, wykonaną na rozkaz cesarza Aureliana do Ogrodów Sallusta. Odnaleziono go w 1734 r. i z polecenia papieża Piusa VI w 1789 r. ustawiono Piazza di San Giovanni in Laterano. Obecnie wznosi się na Trinita dei Monti, nad Schodami Hiszpańskimi.

A gdzie jeszcze zobaczymy obeliski?

W Paryżu

Obelisk pochodzący ze Świątyni Luksorskiej był darem wicekróla Egiptu Mohammeda Ali dla króla Ludwika Filipa w 1829 r. w podzięce za odszyfrowanie hieroglifów, czego dokonał 1822 r. francuski egiptolog Jean-François Champollion. Obelisk stanął w 1833 r. na Placu Concorde (Placu Zgody), w urbanistycznym centrum Paryża. Transport monolitu do Francji trwał cztery lata, a sposób w jaki przeprowadzono tą skomplikowaną operację przedstawiony jest na cokole pomnika.

W Londynie

Pochodzącą z Aleksandrii Igłą Kleopatry został w 1819 r. obdarowany przez Muhammada Alego Król Jerzy IV. Aż do 1877 r. brakowało środków finansowych na jego przewiezienie do Londynu, a kiedy wreszcie transport wyruszył w drogę, statek przewrócił się podczas sztormu. Na szczęście budowla ocalała i mierzący ponad 20 m obelisk stanął na Victoria Embankment nad brzegiem Tamizy.

fot. SouthEastern Star – flikr/ CC

W Nowym Jorku

Druga aleksandryjska Igła Kleopatry w 1880 r. przepłynęła ocean i stanęła w Central Parku w Nowym Jorku.

fot. Lucas – flikr/ CC

W Stambule

Obelisk Totmesa III sprowadził do Konstantynopola, ówczesnej stolicy Cesarstwa Rzymskiego, cesarz Teodozjusz. Budowla mierząca 19,6 m znajdowała się przed świątynią Amona-Re w Karnaku i powstała w XV w. p.n.e. W 390 r. ustawiono go na Hipodromie na polecenie cesarza Konstantyna. Płaskorzeźby na cokole przedstawiają cesarza przyglądającego się wyścigom rydwanów.

fot. Allie_Caulfield – flikr/ CC

fot. tourundreise – flikr/ CC

W Waszyngtonie

W Parku National Mall w Waszyngtonie znajduje się, wybudowany w 1888 r., największy obelisk na świecie. Mierzy 169 m i do czasu wybudowania Wieży Eiffla w 1889 r. był najwyższą budowlą na ziemi.

Jeśli nie macie czasu wybrać się do którejś z metropolii jest jeszcze prostszy sposób na zobaczenie obelisku. Nie będą to oczywiście starożytne egipskie obeliski, a jedynie nowożytne kopie:

W Grodzisku koło Ojcowa znajduje się posąg słonia z obeliskiem na grzbiecie, wykonany w 1686 r., którego pierwowzorem był rzymski obelisk przed kościołem Santa Maria Sopra Minerwa. Na boku słonia widnieje łaciński napis: „Ciężar mój jest lekki”

W Warszawie dwa obeliski, niczym antyczna scenografia, znajdują się po dwóch stronach Placu Defilad, w pobliży Pałacu Kultury.