Manuelińskie arcydzieło w Batalha

Wyobrażacie sobie strzelistą gotycką budowlę, z domieszką renesansu i manuelińskimi zdobieniami przeplatanymi… elementami indyjskimi? Nie? To przyjedźcie do Batalha! Zobaczycie tu wspaniały Klasztor Matki Boskiej Zwycięskiej (Convento de Santa Maria da Vitória) wpisany na listę dziedzictwa UNESCO. To symbol dumy narodowej Portugalczyków i jedno z najpiękniejszych arcydzieł tutejszej architektury.

Historia budowy klasztoru w Batalha wiąże się z krwawą walką o portugalski tron. Następcą Ferdynanda I Burgundzkiego, który nie pozostawił męskiego potomka, został Jan de Avis, wielki mistrz zakonu rycerskiego i zarazem przyrodni brat (z nieślubnego łoża) zmarłego króla. Pretensje do tronu rościł sobie także kastylijski król Jan I, który poślubił jedyną córkę Ferdynanda I. Gdy Jan I Kastylijski wtargnął do Portugalii, z zamiarem przyłączenia jej do Królestwa Kastylii, Jan de Avis oddał się w opiekę Matce Bożej, której ślubował, że jeśli pokona najeźdźcę, ufunduje wspaniały kościół pod jej wezwaniem.

Do decydującego starcia doszło w bitwie pod Ajlubarrotą w 1385 r. Mimo miażdżącej przewagi wroga Jan de Avis odniósł zwycięstwo nad Kastylijczykami i zasiadł na tronie Portugalii jako Jan I Wielki. Bitwa ta zadecydowała o niepodległości Portugalii. Władca dotrzymał danego słowa i w podzięce Opatrzności ufundował majestatyczny klasztor, będący demonstracją królewskiej potęgi i symbolem nowej epoki w historii Portugalii.

Budowa opactwa, która rozpoczęła się w 1388 r., trwała blisko 150 lat! (do 1533 r.), a jej zakończenie zbiegło się z rozpoczęciem epoki portugalskich odkryć geograficznych. Swoje ślady pozostawiło tu siedmiu królów dobudowując lub upiększając istniejące pomieszczenia, a pracami budowlanymi kierowało 15 architektów. Cały zespół klasztorny opiera się na siedmioczęściowym założeniu o długości 178 m i szerokości 137 metrów. Wraz z klasztorem powstała pobliska miejscowość Batalha (z portugalskiego: bitwa, w domyśle: zwycięska). Gospodarzami klasztoru od początku budowy, aż do 1834 r. (czyli do momentu kasaty zakonów w Portugalii), byli dominikanie.

Przed klasztorem wita nas konny posąg konstabla królestwa i naczelnego wodza Nuno Alvaresa Pereiry, dowodzącego w zwycięskiej bitwie pod Aljubarrotą.

Pierwszym architektem i zarazem autorem wspaniałej fasady był Afonso Domingues. Po jego śmierci w 1402 r. budowę przejął mistrz Huguet, budowniczy m.in. naw z Westminster Abbey w Londynie oraz katedry w Canterbury.

Trójnawowa bazylika z transeptem, o długości 80 m i wysokości nawy 32 m, jest jednym z największych gotyckich kościołów w Portugalii. Imponujące surowe wnętrze jest bardzo skromne, jedyną ozdobą są witraże ze scenami z życia Chrystusa.

Po prawej stronie znajduje się Kaplica Fundatora z 1426 r., autorstwa Hugueta, niestety oryginalne sklepienie nie przetrwało trzęsienia ziemi w 1755 r. W kaplicy mieści się grobowiec króla Jana I Wielkiego oraz jego angielskiej żony Filipy Lancaster.

W ściennych niszach pochowani są potomkowie królewskiej pary, w tym słynny książę Henryk Żeglarz.

Do północnej nawy kościoła przylega Krużganek Królewski, dziedziniec bogato zdobiony manuelińskimi detalami.

Projektant Królewskiego Krużganka, wielki mistrz kamieniarski Mateus Fernandes, jest pochowany w głównej nawie kościoła.

W jednym z rogów krużganka można podziwiać dwie niewielkie misy z rzeźbionymi wypływami wody, umieszczone nad potężnym gotyckim lawatorium (umywalnią kapłańską).

Do wschodniego boku krużganka przylega kapitularz z XV w. ze wspaniałym gwiaździstym sklepieniem złożonym z 16 żeber. Od 1924 r. znajduje się tu Grób Nieznanego Żołnierza upamiętniający portugalskich żołnierzy poległych we Flandrii podczas II wojny światowej oraz walk kolonialnych w Afryce. Przy grobie stale pełniona jest warta honorowa.

Najwspanialszym miejscem w całym klasztorze są Niedokończone Kaplice. To pozbawione dachu, ośmiokątne pomieszczenie, projektu Hugueta, którego dzieło, aż do dnia podjęcia decyzji o zaprzestaniu robót, kontynuował Mateus Fernandes. 

Zespół klasztorny w Batalha uważany jest za najdoskonalsze połączenie dostojnego angielskiego gotyku z portugalskim stylem manuelińskim. To mistrzowska gra misternymi dekoracjami, gdzie dostojne gotyckie kolumny i pilastry zdobią motywy roślinne i geometryczne. Popatrzcie tylko na przepiękne rzeźbiarskie koronki i marynistyczne ornamenty z linami okrętowymi, wodorostami czy koralowcami, elementami winorośli i kwiatów lotosu. Widać tu także wyraźny wpływ ornamentyki mauretańskiej oraz indyjskiej.

Budowa monumentalnej rotundy rozpoczęła się w 1434 r. z polecenia króla Edwarda I, którego życzeniem było zostać tu pochowanym.

Kaplice miały stać się nekropolią królewskiej dynastii Avis, jednak spoczywa tu tylko Edward I wraz z małżonką Eleonorą Aragońską. Budowa nigdy nie została ukończona – z nieznanych przyczyn porzucono ją w 1533 r.

Brak sklepienia pozornie symbolizuje szacunek dla niebios, jednak koronkowe rzeźbienia są stale wystawione na niszczycielskie działanie żywiołów.

Klasztor w Batalha ucierpiał podczas trzęsienia ziemi w 1755 r., a w 1810 r. splądrowały go i podłożyły ogień wojska napoleońskie okupujące Portugalię. W pożarze spłonęły dormitoria i biblioteka, których nigdy nie odbudowano, a podczas prac restauracyjnych ostatecznie rozebrano pozostałości ścian. Nie przetrwał również Stary Kościół (Igreja Velha), który służył dominikanom, kiedy trwały jeszcze prace przy budowie opactwa.

Ciekawostką jest, że miejscowość słynie także z wyrobów z korka. W okolicznych sklepikach dostaniemy najwymyślniejsze korkowe pamiątki. Co powiecie na suknię ślubną z korka? :) A do tego korkowa torebka i szpilki?

W sprzedaży są też korkowe portfele, etui na klucze i dokumenty, notatniki oprawione w korek, a także korkowa biżuteria. A może wolicie korkowy… parasol? Hmmm… ciekawe czy jest przydatny podczas burzy ? ;) Widząc moje niedowierzanie, sprzedawca zapewniał, że parasol jest absolutnie niezawodny :)