Split – chorwacki Rzym

Historia Splitu jest o kilkanaście wieków dłuższa niż słynnego Dubrownika. Największą atrakcją miasta są ruiny pałacu rzymskiego cesarza Dioklecjana, dlatego Split bywa zwany chorwackim Rzymem… Pozostałości pałacu świetnie wkomponowały się w późniejszą zabudowę, stając się integralną częścią starego miasta. Rezydencja, wpisana na listę dziedzictwa UNESCO, jest dziś tętniącą życiem ruiną. To jedyny antyczny pałac na świecie, zamieszkały nieprzerwanie od 1700 lat! Spacerując po kamiennych uliczkach stąpamy po dawnych pałacowych komnatach i korytarzach, cofając się do czasów rzymskiego imperium…

Początki miasta sięgają VI w. p.n.e., kiedy to w okolicach Salony (dziś: Solin, na przedmieściach Splitu) powstała grecka osada Aspalathos. Kiedy w I w. region podbili Rzymianie utworzyli tu prowincję Iliricum, ze stolicą w pobliskiej Salonie. Nazwę osady przemianowali na Spalatum (od łac. palatium) – stąd dzisiejsza nazwa Split.

Miasto zyskało na znaczeniu wraz ze wzniesieniem monumentalnej rezydencji dla pochodzącego z Soliny rzymskiego cesarza Dioklecjana. W 395 r. Split został zajęty przez Bizancjum, a w VI w. stał się siedzibą arcybiskupstwa. Kiedy w I połowie VII w. Słowianie i Awarowie zburzyli Salonę, jej mieszkańcy schronili się w opustoszałym cesarskim pałacu, wykorzystując jego warowną konstrukcję do obrony. Z czasem powstało tu nowe miasto, w którym zabudowania pałacowe przebudowano na domy, a korytarze w ulice. Gdy w VIII w. wzrosło znaczenie portu handlowego, nastąpił rozkwit całego regionu

W 1069 r. Split włączono do Chorwacji, a w 1105 r. został przejęty przez Węgry. W latach 1420-1797 należał do Republiki Wenecji, a po jej upadku – do Austro-Węgier. Od 1918 r. miasto znalazło się w granicach Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a potem Jugosławii. Podczas II wojny światowej miasto było okupowane przez wojska Mussoliniego. Po rozpadzie Jugosławii w 1991 r. Split stał się częścią niepodległej Chorwacji.

Jak spędzić jeden dzień w Splicie?

Spacer po mieście rozpoczynamy od wysadzanego palmami nabrzeża zwanego Rivą, pełnego ławeczek, kawiarnianych ogródków i wystawnych restauracji, gdzie toczy się życie towarzyskie Splitu. Zamknięta dla ruchu kołowego promenada powstała na terenie wydartym morzu, a dawna linia brzegowa wyznacza przebieg muru Pałacu Dioklecjana.

Zanim jednak ruszymy w stronę ruin pałacu spójrzcie na rekonstrukcję budowli. Pałac stworzony z takim rozmachem musiał robić ogromne wrażenie!

Z nabrzeża wkraczamy na teren pałacu cesarza Dioklecjana. Niegdyś znajdowała się  tu Brązowa Brama, która była dostępna tylko z morza.

Rezydencja Dioklecjana, wzniesiona w latach 295-305 r., została zaplanowana jako willa, w której cesarz zamierzał osiąść po zaplanowanej w 305 r. abdykacji. Jako budulec posłużyły wapienie z pobliskiej wyspy Brač oraz włoskie i greckie marmury.

Budowlę zbudowano na wzór  warownego obozu rzymskiego, na planie prostokąta o wymiarach 215 m × 180 m. Aż trudno sobie wyobrazić pałacowe komnaty o powierzchni 39 tys. m²!

Pałac otaczał 2-metrowy mur obronny o wysokości 28 metrów od strony Adriatyku i nieco niższy od północy. Od południa mur przylegał bezpośrednio do morza, dlatego wzniesiono tu kolumnowy portyk, umożliwiający długie spacery wzdłuż nabrzeża, wtopiony dziś w miejską zabudowę.

Pozostałe ściany pałacu były ufortyfikowane i posiadały baszty. Wodę do pałacu dostarczano 9-kilmetrowym akweduktem z Salony, którego fragmenty zachowały się do dnia dzisiejszego.

Wąskie uliczki starego miasta były niegdyś korytarzami pałacu, a placyki – komnatami.

Przez wieki dawne apartamenty, sypialnie i garnizony przekształciły się w sklepy, kawiarnie, hotele i mieszkania. Dziś w obrębie murów pałacu znajduje się ok. 220 budynków, zamieszkałych przez 3 tys. osób. Dlatego niech Was nie zdziwi, jeśli w murze staromiejskiego domu ujrzycie nagle fragment antycznej świątyni…

Zabudowania przecinały dwie wewnętrzne ulice: cardo (dziś ul. Dioklecijanova), biegnąca z północy na południe – od Złotej Bramy (Porta Aurea) do Brązowej Bramy (Porta Aenea) oraz decumanus (dziś ul. Krešimirova) biegnąca ze wschodu na zachód – od Srebrnej Bramy (Porta Argentea) do Żelaznej Bramy (Porta Ferrea). Nazwy bram pochodzą od zdobień, które się na nich znajdowały. Poprzeczna ulica oddzielała część przeznaczoną na pomieszczenia gwardii cesarskiej od części reprezentacyjnej.

Na przecięciu cardo i decumanus znajduje się najlepiej zachowany fragment pałacu – perystyl, czyli  widowiskowy wewnętrzny dziedziniec, o wymiarach 35 m x 13 m, na którym odbywały się publiczne wystąpienia. Dziś przewijają się tu tłumy turystów z całego świata, a wieczorem wśród kawiarnianych stolików rozbrzmiewa nastrojowa muzyka.

Perystyl otaczają sprowadzone z Egiptu granitowe kolumny korynckie, połączone łukami i ozdobionych kamiennym fryzem, wkomponowane z późniejsze zabudowania.

Pałacu Dioklecjana, tak jak przed wiekami, strzegą rzymscy legioniści :)

Na południowym krańcu perystylu znajdował się czworoboczny przedsionek nakryty kopułą, zwany westybulem. Tędy prowadziło wejście do cesarskich apartamentów. Wewnątrz panuje wspaniała akustyka, dlatego często odbywają się tu koncerty kameralne.

Niestety z cesarskich apartamentów pozostały jedynie ruiny…

Z perystylu, schodząc po stromych schodach, można zajrzeć w dół do dawnych komnat dolnych, które obecnie znajdują się poniżej poziomu miasta. Dziś to ciąg piwnic z kamiennymi łukami, gdzie mieszczą się stoiska z pamiątkami i rękodziełem. Przez wieki gromadzono tu śmieci, dopiero w 1956 r. oczyszczono podziemia i udostępniono zwiedzającym.

Po wschodniej stronie perystylu wznosi się ośmioboczne mauzoleum Dioklecjana, które w VIII w., na polecenie pierwszego miejscowego biskupa, zamieniono w katedrę św. Dujama. Tym samym jest to najstarszy budynek na świecie, w którym mieści się chrześcijański kościół! Ironia losu sprawiła, że miejsce ostatecznego spoczynku Dioklecjana, jednego z największych prześladowców chrześcijan, stało się chrześcijańską świątynią pod wezwaniem biskupa, który zginął męczeńską śmiercią z cesarskiego rozkazu…

Katedra jest mieszaniną wielu stylów architektonicznych: romańskiego, gotyku, renesansu i baroku. Wewnątrz zachowały się korynckie kolumny oraz fryz z medalionami przedstawiającymi Dioklecjana i jego żonę Pryskę. Ołtarz główny, poświęcony św. Dujamowi, jest wczesnochrześcijańskim sarkofagiem i pochodzi z XIII w. Na uwagę zasługuje także wspaniała kazalnica i stalle w chórze.

Na dwuskrzydłowych drzwiach z drewna orzechowego zobaczymy 28 misternych płaskorzeźb z 1214 r. przedstawiających sceny z życia Chrystusa.

W katedralnym skarbcu kryją się warte uwagi naczynia liturgiczne z różnych wieków, wyroby ze złota i stare rękopisy, niektóre pisane w głagolicy – pierwszym alfabecie Słowian.

Górująca nad miastem strzelista dzwonnica – jeden z symboli Splitu – została wzniesiona znacznie później. Jej budowa rozpoczęła się  w XIII w. i trwała blisko 500 lat, niestety w XVIII w. 61-metrowa wieża zaczęła się niebezpiecznie przechylać  i w 1908 r. rozebrano ją i postawiono na nowo. Z jej szczytu rozpościera się wspaniała panorama miasta, jednak wspinając się na strome, chybotliwe schody pamiętajcie, że dzwony mogą znienacka zacząć bić ;)

Wejścia do katedry strzegą dwa kamienne lwy oraz granitowy egipski sfinks wyrzeźbiony w XV w. p.n.e. – niegdysiejszy strażnik grobu Dioklecjana.

Po zachodniej stronie perystylu znajduje się rzymska świątynia Jowisza, przekształcona w 1453 r. w chrześcijańskie baptysterium.

Tuż obok biegnie najsłynniejsza i najwęższa uliczka świata, o wiele wyjaśniającej nazwie „Pusti me da prodem”, czyli „Przepuść mnie”, która była niegdyś pałacowym korytarzem.

Do wschodniej części pałacu prowadziła Srebrna Brama, z której dziś niewiele ocalało. Tuż za bramą znajduje się miejskie targowisko, gdzie można kupić warzywa, owoce oraz lokalne wyroby.

Pobliska wyspa Hvar słynie z uprawy lawendy. Lawendowe wyroby np. pachnące woreczki pełne suszonych kwiatów, herbata czy olejki eteryczne, to popularna pamiątka z Dalmacji.

Idąc z perystylu w kierunku północnym (ul. Dioklecijanovą) dojdziemy do najlepiej zachowanej Złotej Bramy, która z założenia była głównym wejściem do pałacu. W tym miejscu rozpoczynał się trakt do rzymskiej Salony.

Tuż za Złotą Bramą znajduje się ogromny posąg biskupa Grzegorza z Ninu, który w X w. walczył o zachowanie w liturgii języka chorwackiego zamiast łaciny. Pomnik autorstwa Ivana Meštrovicia, słynnego chorwackiego rzeźbiarza, początkowo stał w perystylu, skąd podczas II wojny światowej usunęli ją włoscy okupanci, obawiając się jej symbolicznego znaczenia dla chorwackiej świadomości narodowej. W 1954 r. rzeźba trafiła na obecne miejsce.

Legenda głosi, że dotknięcie dużego palca u nogi przynosi szczęście, dlatego biskupi palec lśni w słońcu, wypolerowany dłońmi milionów przechodniów :)

Jeśli z perystylu (ul. Krešimirovą) skierujemy się na zachód, dojdziemy do Żelaznej Bramy, wspaniale zintegrowanej z późniejszą zabudową. Łatwo ją przeoczyć, dlatego uważajcie, by nie przegapić momentu, w którym opuszczamy teren cesarskiej rezydencji. Patrząc na bramę od zewnętrznej strony pałacu zwróćcie uwagę na XV-wieczny zegar słoneczny z 24-godzinną tarczą zegarową.

Za bramą mieści się otoczony kawiarniami Narodni Trg (Plac Ludowy), który w XV w. (kiedy miasto rozbudowało się poza pałac Dioklecjana) stał się administracyjnym centrum Splitu. Pamiątką z tamtych czasów jest XV-wieczny ratusz z charakterystyczną gotycką fasadą. Budynek wybudowany w stylu weneckiego gotyku mieści obecnie Muzeum Etnograficzne. Plac jest otoczony majestatycznymi pałacami wzniesionymi przez zamożnych weneckich kupców.

fot. orientalizing – flickr.com/ CC

Na zachód od placu znajduje się targ rybny, gdzie wcześnie rano dostaniemy najświeższe ryby i owoce morza prosto z Adriatyku.

Jeśli z Placu Ludowego udamy się na południe, dojdziemy do malowniczego placu Trg Preporoda, gdzie przed barokowym, XVIII-wiecznym pałacem Milesi wznosi się kolejne dzieło autorstwa Ivana Meštrovicia – pomnik Marko Marulicia – chorwackiego pisarza epoki renesansu, autora jednego z pierwszych świeckich tekstów chorwackiej literatury.

Zajrzyjcie jeszcze na malowniczy Plac Republiki (Trg Republike) – jeden z największych placów Splitu, o typowo austriacko-węgierskim charakterze. Mało popularny wśród turystów plac jest otoczony z trzech stron przez neobarokowe budynki zwane Prokurative.

fot. dj@zg- flickr.com/ CC

Stąd możemy ponownie dojść na Rivę, by odpocząć w jednej z kafejek i popatrzeć jak toczy się codzienne życie splitskiej ulicy….

fot. Elena – flickr.com/ CC

Co jeszcze warto zobaczyć w Splicie?

Muzeum Archeologiczne – założone w 1820 r. z bogatą kolekcją eksponatów z czasów rzymskich i wczesnochrześcijańskich, w tym kamienne inskrypcje ze starożytnej Salony.

Muzeum Zabytków Architektury Chorwackiej – ze wspaniałym zbiorem rzeźb, detali, inskrypcji, sarkofagów z okresu VII-XV w.