Buddyjskie mudry, czyli co oznaczają gesty Buddy?

Wszystkie tajskie świątynie zdobią wizerunki Buddy, które na pierwszy rzut oka są bardzo do siebie podobne! Dlaczego mamy takie wrażenie? Bo artysta tworząc wyobrażenie Buddy musi ściśle przestrzegać niezmiennych zasad ze starych buddyjskich pism. Zgodnie z tradycją, figura Buddy musi być odziana w mnisi strój, być przedstawiona w jednej z czterech określonych pozycji, a ręce mieć ułożone w charakterystyczne gesty (mudry), które symbolizują ważne wydarzenia z życia Buddy. A co oznaczają?  

W Tajlandii figurki Buddy można kupić na każdym kroku i to we wszystkich rozmiarach, począwszy od malutkich posążków do postawienia na półkę, aż po gigantyczne posągi.

Trzeba pamiętać, że każda rzeźba przedstawiająca Buddę staje się obiektem kultu. W świątyni należy okazać Buddzie szczególny szacunek: ubiór powinien być skromny, adekwatny do wizyty w miejscu kultu (koszulki zakrywające ramiona, długa spódnica, spodnie za kolano). Siadając w świątyni pod żadnym pozorem nie wolno kierować stóp w stronę Buddy! (jest to uznawane za obrazę, a stopy utożsamiane są z nieczystością).

Przyglądając się posągom Buddy można zauważyć, że jest on przedstawiany jest w jednej z czterech pozycji: siedzącej, stojącej, leżącej lub kroczącej. Budda idący zdarza się stosunkowo rzadko, wyjątek stanowi szkoła Sukothai. Leżąca figura także nie jest częstym wizerunkiem, zwykle są to bardzo duże dzieła przedstawiające Buddę w chwili oświecenia, tuż przed osiągnięciem nirwany. Najczęściej Budda przedstawiany jest w pozycji stojącej lub siedzącej. Budda stojący to Budda udzielający błogosławieństwa lub odganiający złe moce, natomiast Budda siedzący może obrazować każde wydarzenie z jego życia przedstawiane za pomocą mudry.

A oto najpopularniejsze buddyjskie mudry:

Dhyana mudra

Gest medytacji i koncentracji umysłu, symbolizujący stan głębokiego skupienia. Siedzący Budda układa dłonie na swoim łonie, jedna na drugiej, wnętrza dłoni skierowane są do góry. Położona na górze prawa ręka oznacza oświecenie, podczas, gdy lewa ręka symbolizuje świat zjawisk. Układ rąk tworzy miseczkę nawiązującą do wewnętrznej wolności, czystości i dążenia do duchowości. Istnieją różne odmiany tej mudry: dłonie mogą się krzyżować lub palce zazębiać; kciuki mogą być podniesione i skierowane do siebie, czy też złączone, a palce wskazujące skierowane go góry. Budda siedzący w pozycji lotosu (padmasana) lub półlotosu to najbardziej znany wizerunek Buddy.

Bhumisparsha mudra

Gest przywołujący ziemię za świadka (dosłownie: „dotknięcie ziemi”). Siedzący Budda (najczęściej w pozycji pół lotosu) prawą rękę opiera o kolano (z wewnętrzną stroną dłoni zwróconą do wewnątrz), końcami palców dotykając ziemi. Lewa ręka położona jest na udzie, może w niej trzymać miseczkę żebraczą (patra). Bhumisparsha mudra wywodzi się z legendy, według której Buddę – będącego już blisko oświecenia, wodził na pokuszenie zły duch Mara, wykorzystując do tego swoje piękne córki: Namiętność, Pożądanie i Rozkosz. Gdy plan się nie powiódł Mara zażądał, żeby Budda udowodnił swoją moc. Wówczas Budda dotknął ziemi i wezwał boginię ziemi Torani. Bogini wykręciła wodę z włosów i zmyła nią ze moce. Stąd też mudra, będąca symbolem determinacji w dążeniu do oświecenia i osiągnięcia Nirwany, bywa nazywana również gestem zwycięstwa nad Marą.

Abhaya mudra

Gest rozpraszający strach (dosłownie: „gest braku lęku”) i zapewniający ochronę. Budda podnosi prawa rękę do wysokości ramion. Wewnętrzna strona dłoni skierowana jest na zewnątrz, a palce są wyciągnięte w górę (w naszej kulturze oznacza „stop”). To gest nieustraszoności lub obrony wiary, czasem mylnie uważany za błogosławieństwo. Mudra tryumfu nad złem symbolizuje zwrócenie się do nieba i odwrócenie od rzeczy, powodujących niepokój. Jest to stan uzyskany bezpośrednio po oświeceniu.

Podwójna abhaja mudra

Polega na wykonywaniu tego gestu obydwiema rękami i nazywana jest wówczas “uspokojeniem fal”. Według tradycji, Budda użył tego znaku, by powstrzymać atak rozszalałego słonia, nasłanego na niego przez zbuntowanego Dewadattę. Mudra ta nie tylko zatrzymała pędzące zwierzę, ale nawet ujarzmiła je.

Warada mudra

Pochodzi od słowa „wara”, które znaczy „wybór”, dlatego zwana  jest także „wara mudra”. Gest ten wykonywany jest podczas błogosławieństwa i polega na skierowaniu lewej lub prawej dłoni w dół, z otwartą dłonią i prostymi palcami. Gdy mudrę wykonuje Budda w pozycji siedzącej jego palce niekiedy dotykają ziemi, dlatego bywa mylona z mudrą bhumisparsa (gdzie wewnętrzna strona dłoni skierowana jest do środka). W postawie stojącej bywa łączona z gestem nieustraszoności, niekiedy zaś druga dłoń podtrzymuje skraj szaty. Symbolizuje miłosierdzie i współczucie.

Witarka mudra

Symbolizuje nauczanie (dosłownie: „rozmyślanie”), choć przypomina nasz gest „OK.” Wykonywany jest podniesioną dłonią – palec wskazujący i kciuk stykają się razem tworząc okrąg, wyobrażający buddyjskie Koło Praw, które symbolizuje nieskończony cykl narodzin i wcieleń oraz zasady karmy i nirvany. Istnieje kilka wariantów tej mudry: Budda może przyjmować pozycję stojącą bądź siedzącą i wykonywać gest zarówno prawą, jak i lewą ręką lub obydwiema jednocześnie.

Dharmaczakra mudra

Dosłownie znaczy  “Koło Praw”, jednakże pełna nazwa tej mudry brzmi dharmaczakraprawartana, co oznacza “puszczenie Koła Praw w ruch”. Gest ten pokazał Budda podczas swojego pierwszego nauczania w Parku Jeleni w Sarnath. Układ rąk Buddy przypomina witarka mudrę, jednak dodatkowo palec wskazujący drugiej ręki dotyka okręgu. Spotyka się kilka odmian tej mudry, np. obie ręce wykonują ten sam gest ale dotykają się wzajemnie, albo krąg tworzony przez jedną rękę dotyka drugiej ręki, która pozostaje otwarta, z wyprostowanymi palcami. Cechą charakterystyczna tej mudry jest to, że obie ręce się dotykają, a przynajmniej jedna przedstawia wirowanie Koła Praw.

Mudra wzywania deszczu

Nie należąca do kanonu mudra, spotykana w północnej Tajlandii. Ręce stojącego Buddy są opuszczone, swobodnie ułożone wzdłuż boków ciała, z dłońmi skierowanymi ku biodrom. Mudra wyraża prośbę o deszcz, który daje życie.

Mudra adoracji

Gest wykonywany przez bodhisattwów oddających Buddzie cześć. Jednocześnie jest to gest „wai” – tradycyjnego tajskiego pozdrowienia. Rozprostowane dłonie są złożone razem, na wysokości klatki piersiowej (podobnie jak u nas do modlitwy).

Leżący Budda

Symbolizuje fizyczną śmierć Buddy. Przedstawia Buddę w chwili największego oświecenia, tuż przed osiągnięciem stanu nirwany.

Śmiejący się Budda

Wywodząca się z chińskiego folkloru, niekanoniczna postać Buddy to replika słynnego chińskiego mnicha Pu-Tai, który dokonywał cudów. Przedstawiany jest jako uśmiechnięty mnich buddyjski, z ogoloną głową, i wielkim gołym brzuchem. Popularny w Chinach, Japonii oraz na Zachodzie jako symbol szczęścia i pomyślności.

Teraz buddyjskie mudry nie będą już miały przed Wami żadnych tajemnic! ;)