WIĘCEJ niż 10 powodów, żeby przyjechać do Delhi

Moje pierwsze spotkanie z Indiami wypadło w hałaśliwym Delhi… Miasto przywitało mnie zgiełkiem i mgłą podejrzanego koloru, która okazała się… gęstym smogiem! Widoczność spadła do kilkuset metrów, stężenie pyłów jedenastokrotnie przekroczyło normy, a gubernator Delhi nazwał stolicę „komorą gazową”! Zamknięto szkoły, ograniczono ruch kołowy, a linie lotnicze odwoływały loty… I jak tu zwiedzać? Jak żyć? Na szczęście z upływem dnia przejrzystość powietrza poprawiła się na tyle, że mogłam bez przeszkód podziwiać wspaniałą architekturę, jednak i tak poruszanie się po mieście było równoznaczne z wypaleniem kilkudziesięciu papierosów! Czy było warto? Przekonajcie się sami! I nie regulujcie ustawienia monitora – kolor nieba nie jest przypadkowy :)

Spacerując po Delhi stąpamy po terenach, które były zamieszkiwane już 3 tys. lat p.n.e.! Pradzieje metropolii wiążą się z istnieniem ośmiu ośrodków wybudowanych obok siebie lub na ruinach poprzedniego. Pierwszym z nich była Indraprastha z 1200 r. p.n.e. – legendarna stolica Pandawów, bohaterów starożytnego eposu indyjskiego: Mahabharaty.

Początek współczesnego Delhi wiąże się z założeniem przez dynastię Tomarów miasta Lal Kot w VIII w. W 1193 r. Delhi zdobyli muzułmanie pod władzą Mohammada Ghoriego. Potęga powołanego nieco później Sułtanatu Delhijskiego objęła rządy niemal nad całymi Indiami. Koniec sułtanatu nastąpił w 1526 r., gdy Delhi podbił afgański władca Babur, dając początek dynastii Wielkich Mogołów. To za ich panowania powstały najsłynniejsze budowle miasta. W połowie XVII w. za zgodą Mogołów w mieście rozpoczęła działalność handlową Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska, która otrzymała monopol na handel z Indiami Wschodnimi.

Oblicze Delhi zmienił najazd irańskiego Szacha Nadira, który w 1739 r. całkowicie splądrował miasto, dokonał masakry ludności i zrabował symbolizujący potęgę Mogołów Pawi Tron, który do dziś znajduje się w Iranie.

30 grudnia 1803 r. Delhi zostało zdobyte przez wojska brytyjskie. W 1857 r. wybuchło powstanie sipajów – krwawa rebelia przeciwko panowaniu brytyjskiemu, która trwała ponad rok i miała dalekosiężne skutki: stolicę przeniesiono do Kalkuty, kraj podporządkowano bezpośrednio Koronie brytyjskiej i rozwiązano Kompanię Wschodnioindyjską. W 1876 r. królowa Wiktoria została koronowana na Cesarzową Indii. W 1911 r. król Jerzy V ponownie przeniósł stolicę do Delhi, a na brzegu Jamuny rozpoczęto budowę Nowego Delhi, które w 1931 r. mianowano stolicą Indii Brytyjskich. Głównymi projektantami miasta stali się Edwin Lutyens oraz Herbert Baker.

Dziś, z liczbą 26 mln mieszkańców, Delhi jest trzecią aglomeracją świata. Rozrastająca się metropolia posiada status narodowego terytorium stołecznego, na terenie którego znajduje się Nowe Delhi – dawna stolica brytyjskiej kolonii, która od 1947 r. jest stolicą niepodległych Indii.

A jak spędzić czas w Delhi?

Odwiedź Grobowiec Humayuna – pierwowzór Taj Mahal!

Miejsce ostatniego spoczynku Humayuna, władcy Indii z dynastii Wielkich Mogołów, jest uważane za jedno z najpiękniejszych mauzoleów na świecie. Budowla zbudowana z czerwonego piaskowca, cegły i białego marmuru stanowi przykład wczesnej architektury mogolskiej, łączącej sztukę indyjską z elementami sztuki perskiej.

Spektakularne mauzoleum zachwyca harmonią i geometryczną precyzją. Postawił je perski architekt Mirak
Mirza Ghiyath w latach 1565-1572 na polecenie Hamidy Banu Begum (znanej też jako Haji Begam), jednej z żon cesarza. Centralną część wewnętrzną zajmuje prostokątny, wykonany z białego marmuru sarkofag cesarza.

Miejsce wiecznego spoczynku władcy położone jest w centrum eleganckiego ogrodu z prostokątną sadzawką, fontanną i kanałami. Był to pierwszy ogród-grobowiec na subkontynencie indyjskim. 

W 1993 r. mauzoleum zostało wpisane na listę dziedzictwa UNESCO. W 2010 r., podczas oficjalnej wizyty w Indiach, grobowcem zachwyciła się para prezydencka Stanów Zjednoczonych.

Monumentalna budowla stanowiła inspirację dla późniejszych  twórców świątyni Taj Mahal. 

Zobacz Jama Masjid – największy meczet w Indiach

Wielki Meczet, zwany także Meczetem Piątkowym, jest najważniejszą muzułmańską budowlą sakralną w Delhi. Budowla zbudowana z czerwonego piaskowca i białego marmuru powstała w połowie XVII w. z rozkazu mogolskiego władcy Shahjahana z dynastii Wielkich Mogołów – budowniczego Taj Mahal i Czerwonego Fortu.

Meczet położony jest na wzgórzu, skąd rozpościera się wspaniały widok na stare Delhi. Do wnętrza prowadzą trzy bramy – największa brama wschodnia, która służy jako wejście królewskie, pozostaje zamknięta w dni powszednie. Ogromny dziedziniec meczetu może pomieścić 25 tys. wiernych!

Dach budowli wieńczą trzy marmurowe kopuły otoczone przez dwa 41-metrowe minarety. Z południowego minaretu dostępnego dla zwiedzających, po pokonaniu 130 schodów można podziwiać wspaniałą panoramę miasta.

Wewnątrz znajduje się kilka islamskich relikwii – transkrypcja Koranu spisana  na skórze jelenia, ślady stóp, sandały i czerwona broda Świętego Proroka Mahometa.

Na terenie meczetu należy przestrzegać odpowiedniego stroju (kobiety muszą zakryć włosy, ramiona, i kolana, można też nieodpłatnie wypożyczyć abaję). Wstęp do meczetu jest darmowy, ale za możliwość fotografowania należy uiścić słoną opłatę (ok. 200-300 rupii).

Podziwiaj Czerwony Fort – świadectwo potęgi Wielkich Mogołów

Wielki Meczet i rozciągający się naprzeciwko Czerwony Fort (Lal Qila) tworzyły niegdyś integralną część projektu warownego miasta Shahjahanabad, które zostało założone przez cesarza Shahjahana w latach 1638-1649. Szach przeniósł tu z Agry stolicę kraju, aby podnieść wagę swojej władzy i by wprowadzić w czyn swoje śmiałe architektoniczne pomysły.

fot. Alicia Nijdam – Wikimedia Commons/ CC

Fort zyskał swoją nazwę za sprawą murów zbudowanych z czerwonego piaskowca. Ukończony w 1648 r. na zlecenie cesarza Shahjahana stanowił siedzibę dynastii Wielkich Mogołów, aż do najazdu Brytyjczyków w 1857 r.

fot. A. Savin – Wikimedia Commons/ CC

Potęgę budowli podkreślają masywne mury fortu, rozciągające się na długości 2,5 km o wysokości wahającej się od 18 m od strony rzeki do 33 m od strony miasta. Niegdyś u stóp wschodniej ściany fortu płynęła rzeka Jamuna, pełniąc funkcję fosy, dziś koryto rzeki znajduje się kilometr dalej.

fot. Daniel Chong Kah Fui – Wikimedia Commons/ CC

Do wnętrza fortu prowadzi sześć bram, a na terenie cytadeli powstało swoiste miasto w mieście z sześcioma pałacami, ogrodem, meczetem, łaźniami i przestrzenią publiczną. Główna Brama Lahore wiedzie na Chatta Chowk (Kryty Bazar), który nadal jest ważnym centrum handlowym. Dalej mieści się pałac ukochanej żony cesarza – Mumtaz Mahal (Pałac Królowej), Rang Mahal (Malowany Pałac, słynny z bajecznych niegdyś fresków) oraz Khas Mahal (prywatne apartamenty cesarskie). Na uwagę zasługuje także Sala Audiencji Publicznych, łaźnie królewskie (hammamy) i fontanny, z których kiedyś tryskała woda różana.

fot. dwan – flickr/ CC

O dawnej świetności Czerwonego Fortu świadczy inskrypcja wg słów XIII-wiecznego poety na jednej ze ścian Sali Audiencji Prywatnych (Diwan-e-Khas) która głosi: „Jeżeli gdzieś na ziemi jest prawdziwy raj, to właśnie tu”. Sala słynęła ze wspomnianego już unikalnego Pawiego Tronu, po którym został jedynie marmurowy postument.

fot. Ref57 – flickr/ CC

W XVIII w. fort został zajęty przez sikhów i częściowo zniszczony, a w XIX w. Brytyjczycy urządzili w nim koszary. Po roku 1947 fort stał się kwaterą wojsk indyjskich, a od 2003 r. został oddany do użytku turystycznego. Każdego roku w Dzień Niepodległości (15 sierpnia) swoje przemówienie do narodu wygłasza stąd premier Indii. Tradycja ta narodziła się wraz z przemówieniem pierwszego przywódcy wolnych Indii, Mahatmy Gandhiego i premiera Nehru. W 2007 r. Czerwony Fort został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Przejdź przez Bramę Indii – symbol New Delhi

Mierząca 42 m brama wzniesiona w 1931 r. przypomina paryski Łuk Triumfalny. Jeszcze nie tak dawno stanowiła miejsce oficjalnego wjazdu do miasta. Bramę ufundowali Brytyjczycy w hołdzie 90 tys. żołnierzom indyjskim, którzy polegli podczas I Wojny Światowej oraz na wojnach z Afganistanem, walcząc dla brytyjskiej armii. Ich nazwiska są wyryte na ścianach budowli.

Na górze widnieje napis: „Zmarłym z indyjskich armii, którzy polegli z honorem we Francji i Flandrii, Mezopotamii i Persji, Afryce Wschodniej, półwyspie Gallipoli i wszędzie na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w uświęconej pamięci także tym, których imiona zostały zapamiętane, a którzy polegli w Indiach lub na granicy północno-zachodniej podczas trzeciej wojny afgańskiej.”

W 1971 r. utworzono tu grób nieznanego żołnierza Amar Jawan Jyoti, z wiecznym płomieniem na cześć poległych w wojnie indyjsko-pakistańskiej.

Obok znajdują się indyjskie „Pola Elizejskie”, czyli Rajpath (Droga Królewska) – najbardziej reprezentacyjny bulwar New Delhi, który rozciąga się na długości 3,2 km od siedziby prezydenta Indii (Rashtrapati Bhavan), przez Plac Zwycięstwa (Vijay Chowk) i Bramę Indii do Stadionu Narodowego. Tu odbywają się obchody najważniejszych świąt państwowych, m.in. parada z okazji Święta Republiki (26 stycznia).

Wokół Bramy rozciągają się zielone ogrody i promenada, dlatego dziś to jedno z ulubionych miejsc spotkań delhijczyków. Warto tu przyjechać tuż przed zachodem słońca, kiedy pod Bramę ciągną tłumy mieszkańców z całymi rodzinami, a  okolica przypomina jeden wielki piknik.

Przejedź się rikszą po Old Delhi – emocje gwarantowane!

Przejażdżka rowerową rikszą po labiryncie uliczek Starego Delhi to niepowtarzalna okazja, by zobaczyć prawdziwe życie indyjskiej ulicy… A na dodatek poczuć wiatr we włosach i dużą dawkę adrenaliny! Bo oto znajdziemy się w zupełnie nowej rzeczywistości, jakże odmiennej od estetycznego i uporządkowanego świata, który znamy!

Stare Delhi to odrapane, brudne, niekiedy walące się budynki, z których na chodnik wylewają się  rozmaite warsztaty, sklepiki z przysłowiowym mydłem i powidłem, pracownie krawieckie z kolorowym sari i warzywne stragany. Plątanina kabli elektrycznych zwisa swobodnie nad głowami, niczym nie zabezpieczona, a wokół piętrzą się góry śmieci…

Na ulicy panuje totalny chaos! Piesi lawirują pomiędzy zdezelowanymi samochodami, zielono-żółtymi tuk-tukami i stadem rowerowych rikszy… Każdy chce jechać szybciej, wyprzedzić innych albo zająć lepszą część jezdni… Kierowcy ze stoickim spokojem jadą wprost na siebie, by w ostatniej chwili odbić kierownicą i uniknąć czołowego zderzenia… Wszyscy jadą na oślep i trąbią na oślep! Jazda pod prąd? Nie ma problemu, przecież to Indie! Tu wszystko może się zdarzyć :)  Kierowca co chwilę ociera się o inne pojazdy, albo gwałtownie hamuje. Gwar, hałas i zgiełk potęgują wrażenie całkowitego bezładu! Jak się w tym wszystkim odnaleźć? Keep calm – jesteś w Delhi :)

Przemierzając ulice rowerową rikszą czułam się trochę nieswojo patrząc, jak chudy i niewysoki Hindus wyciska z siebie ostatnie poty próbując uciągnąć przybysza z Europy… Wypisz wymaluj turystyczny neokolonializm – wyzysk tubylca przez białego człowieka! Jednak to błędne nastawienie – pamiętajcie, że prowadzenie rikszy to po prostu ich praca, a korzystając z lokalnego transportu dajecie zarobić miejscowym.

Złóż hołd Mahatmie Gandhiemu – jednej z najwybitniejszych postaci XX w.

W parku rozciągającym się nad brzegiem Jamuny we wschodniej części Old Delhi dokonywano niegdyś kremacji wybitnych osobistości Indii. Dziś słynie przede wszystkim z miejsc pamięci sławnych przywódców, m.in. pierwszego premiera Indii Nehru, zamordowanej Indiry Ghandi i jej syna Rajiva. Największą popularnością cieszy się Raj Ghat, gdzie czarna marmurowa płyta upamiętnia miejsce kremacji Mahatmy Gandhiego. Na kamiennych ścianach, otaczających wieczny płomień, wyryto napis „O Boże”, ostatnie wypowiedziane przez niego słowa. 

Kim był nazywany ojcem narodu Mahatma Gandhi? Naprawdę nazywał się Mohandas Karamchand Gandhi, ale nadany mu przydomek Mahatma, co w sanskrycie oznacza „Wielka Dusza”, zastąpił jego prawdziwe imiona.

Życie Gandhiego to historia współczesnych Indii. Ukończył prawo na londyńskim University College, jednak po powrocie do Bombaju nie odniósł żadnych sukcesów jako adwokat. Gdy w 1893 r. przyjął roczny kontrakt od hinduskiej firmy w Ameryce Południowej, na własnej skórze przekonał się czym jest dyskryminacja rasowa i niesprawiedliwość. Obojętny dotychczas na sprawy polityczne rozpoczął walkę o prawa obywatelskie w Afryce Południowej, a po powrocie do Indii o niepodległość swojego kraju.

Dla większości indyjskich hindusów i muzułmanów stał się duchowym i politycznym przywódcą narodu. Nawoływał do biernego oporu wobec brytyjskich władz, tzw. pacyfizmu politycznego. Bronił także tzw. niedotykalnych – wykluczonej warstwy społecznej.

Zwykł mawiać: „Różnica między tym, co robimy, a co jesteśmy w stanie zrobić, wystarczyłaby, by rozwiązać większość problemów tego świata”

Był inspiracją dla walczących z niesprawiedliwością na całym świecie. Na Gandhim wzorowali się Martin Luther King, przeciwnicy apartheidu w Południowej Afryce, antykomunistyczna opozycja w Europie i Chinach, czy Dalajlama i Tybetańczycy. Po uzyskaniu niepodległości przez Indie skupił się na przywróceniu hindusko-muzułmańskiej jedności, prowadzącej do pojednania. 30 stycznia 1948 r. Gandhi został zastrzelony przez hinduskiego fundamentalistę, który obarczał go winą za rozdzielenie kraju na Indie i Pakistan.

Mauzoleum Raj Ghat każdego dnia odwiedzają tysiące ludzi z całego świata. Hołd wielkiemu przywódcy składają także wszystkie zagraniczne delegacje podczas oficjalnych wizyt. Przybywają tu zwykli ludzie i wycieczki szkolne by pokłonić się człowiekowi, który stał się twórcą współczesnej państwowości indyjskiej i jedną z najwybitniejszych i najbardziej charyzmatycznych postaci XX w.

Zainteresowanym polecam obsypany nagrodami film biograficzny pt.: „Gandhi” (1982), który ukazuje początki jego kariery jako prawnika, duchowego przywódcy narodu i trudną walkę o niepodległość Indii. Obraz zdobył 29 nagród, w tym: osiem Oscarów, pięć Złotych Globów i pięć nagród BAFTA.

Warto odwiedzić także Muzeum Mahatmy Gandhiego, gdzie prezentowane są eksponaty związane bezpośrednio z życiem przywódcy narodu. Przedmioty codziennego użytku (np. okulary, przyrządy do golenia, książki, naczynia, z których spożywał posiłki, etc.) pochodzą z różnych okresów życia Gandhiego: od czasów, kiedy był jeszcze prawnikiem, poprzez edukację narodu aż do walki o odzyskanie niepodległości kraju. Na uwagę zasługują zdjęcia Gandhiego z rodziną, znajomymi oraz łuska z naboju oraz pistolet, którym go zastrzelono.

Zobacz Qutb Minar – najwyższy na świecie minaret z cegieł

Choć to nazwa całego kompleksu, to jej najbardziej charakterystycznym elementem jest minaret z XIII w. Jego średnica maleje ku górze: od 15 m u podstawy, do 2,5 m u szczytu.

fot. Fred Hsu – Wikimedia Commons/ CC

73-metrowa wieża ozdobiona żłobieniami i inskrypcjami z Koranu została wzniesiona przez Kutb-ud-din-Ajbaka, pierwszego muzułmańskiego władcę Delhi, który uczcił w ten sposób swoje zwycięstwo nad hinduskim władcą (stąd muzułmanie nazywają ją także Wieżą Zwycięstwa). To jeden z najwyższych minaretów świata – dziś przewyższa go jedynie minaret Meczetu Hassana II w Casablance (zobacz TUTAJ). Minaret zyskał niechlubną sławę ulubionego miejsca samobójców.

fot. Kavaiyan – Wikimedia Commons/ CC

W skład kompleksu wchodzi także pierwszy meczet powstały na terenie Indii – Kuwwat al-Islam wybudowany z pozostałości około dwudziestu świątyń hinduistycznych i dżinijskich.

fot. Dennis Jarvis – Wikimedia Commons/ CC

Na dziedzińcu meczetu wznosi się tajemnicza Żelazna Kolumna z IV w., która od 1600 lat opiera się śladom korozji! Do tej pory naukowcom nie udało się wyjaśnić przyczyny tego zjawiska, a jedna z teorii głosi, że ma to związek ze składem żelaza, z którego jest wykonana. W 1993 r. kompleks został wpisany na listę dziedzictwa UNESCO.

fot. Sujit kumar – Wikimedia Commons/ CC

Zachwyć się kapiącą od złota Bangla Sahib Gurudwara – główną świątynią sikhijską w Indiach

Sikhizm jest jedną z najmłodszych religii monoteistycznych, która narodziła się w drugiej połowie XV w. w Pendżabie, w Północnych Indiach. Nie była to  całkowicie nowa religia, lecz stanowiła połączenie hinduizmu i islamu. Jej  założycielem był Guru Nanak Czand.

Sikhowie wierzą w Boga miłości, który stworzył człowieka nie po to, żeby go karać za grzechy, lecz żeby mógł on realizować swój cel jednoczenia się z kosmosem. Sikhem może zostać każdy człowiek, niezależnie od płci i narodowości – wystarczy, że przyjmie zasady wiary. Wtajemniczeni mężczyźni dodają do swojego nazwiska człon „SINGH” (LEW) i obowiązuje ich noszenie tzw. 5K: Kes, czyli noszenie długich włosów na znak doskonałości Boga (dotyczy to także zarostu). Włosy są ukrywane pod charakterystycznym jednokolorowym turbanem, który jednocześnie stanowi symbol wiary. Co ciekawe, ci którzy obcięli włosy albo zgolili brodę traktowani są jako odstępcy od wiary. Kara czyli stalowa bransoleta noszona na prawym nadgarstku ma za zadanie odstraszać zło oraz przypominać o jedności z Bogiem. Kirpan –  sztylet lub miecz służący do obrony jest symbolem potęgi duszy. Kangka to mały, drewniany grzebień używany do czesania włosów przynajmniej dwa razy dziennie, a Kaććh jest rodzajem krótkich spodenek, które pozwalają walczyć bez żadnych przeszkód.

Charakterystyczny dla sikhizmu jest brak kleru. Każdy ochrzczony, niezależnie od płci, może prowadzić modlitwę, nie ma tu też celibatu. Mimo, że sikhowie stanowią tylko 1,8 % mieszkańców Indii, to wyróżniają się w społeczeństwie, nie tylko ze względu na charakterystyczny strój, ale w armii, medycynie i przemyśle jako ludzie pełni poświęcenia i pracowitości.

Przed wejściem na teren świątyni należy zdjąć buty i nakryć głowę. Sama świątynia oszałamia przepychem i olśniewa złoconymi zdobieniami. Pod dużym baldachimem znajduje się Święta Księga. Nabożeństwo zaczyna się od śpiewania hymnów przy towarzyszącej temu muzyce. Potem następuje modlitwa i czytanie ze świętej księgi hymnu Szabad. Niestety robienie zdjęć wewnątrz jest zabronione.

Odwiedź Świątynię Lotosu – największą bahaistyczną świątynię w Indiach

Spektakularna świątynia, wybudowana w 1986 r. według projektu wybitnego architekta irańskiego pochodzenia, Fariburza Sahba, staje się nowym symbolem miasta.

fot. Partha Chowdhury – flickr/ CC

Bahaistyczna (podkreślająca duchową jedność całej ludności) budowla z białego marmuru składa się z 27 gigantycznych płatków kwiatu z białego marmuru, przypominającego lotos – narodowy kwiat Indii oraz symbol pokoju, czystości i miłości. Świątynia jest otwarta dla wyznawców wszystkich religii, a wewnątrz nie ma żadnych symboli religijnych. Położona w rozległych ogrodach budowla może pomieścić 2,5 tys. osób.

fot. Arian Zwegers – flickr/ CC

Co jeszcze warto zobaczyć w Delhi?

Muzeum Pamięci Indiry Gandhi – mieści się w dawnej rezydencji byłej premier Indii. W ogrodzie, w miejscu gdzie została zabita, znajduje się dziś przeszklony pasaż. W jej domu, wśród wielu rodzinnych pamiątek, można zobaczyć m.in. ślubne sari utkane przez Nehru dla córki.

fot. Diganta Talukdar – Wikimedia Commons/ CC

Jantar Mantar – obserwatorium astronomiczne z XVIII w. wybudowane na wolnym powietrzu przez maharadżę Jaja Singha. Składa się z 4 kamiennych instrumentów pomiarowych służących do określania położenia ciał niebieskich. Uważane jest za najstarsze obserwatorium astronomiczne takiego typu na całym świecie. Pozostałe cztery wybudowane przez tego samego budowniczego znajdują się w miastach: Mathura, Benares, Ujjain i największe w Jaipurze, które odwiedziłam.

fot. Subeesh Balan – Wikimedia Commons/ CC

Swaminarayan Akshardham – hinduistyczny kompleks świątynny otwarty w 2005 r. nawiązujący do tradycyjnej architektury. Wokół świątyni wykonanej z radżastańskiego różowego piaskowca i włoskiego marmuru znajduje się 149 kamiennych słoni o naturalnych rozmiarach. Budowa świątyni, która zajęła 5 lat i zaangażowała 11 tysięcy robotników, pochłonęła 50 mln dolarów. Kompleks jest zaliczany do największych hinduistycznych świątyń na świecie. Wewnątrz przygotowane są pokazy scen  z życia Swaminarayana, a całe show jest wzbogacone jest o muzykę i kolorowe światła, co sprawia wrażenie indyjskiego Disneylandu.

fot. Swaminarayan Sanstha – Wikimedia Commons/ CC