Socialismo o muerte! Kuba śladem rewolucji…

Tegoroczne obchody 60-tej rocznicy zwycięstwa rewolucji na Kubie nie były powodem do radości. Przy grobie brata, na cmentarzu w Santiago de Cuba, 87-letni Raul Castro wygłosił frazesy o wiecznie młodej rewolucji, trudnych czasach i kolejnych wyrzeczeniach… Tymczasem „nie ma chyba nic żałośniejszego niż rewolucja, która nie zdążyła umrzeć, zanim się zestarzała…” (Wojciech Jagielski)

FIDEL CASTRO triumfował 1 stycznia 1959 r. kiedy po latach represji rewolucjoniści obalili dyktaturę Fulgencio Batisty. W sylwestrową noc Batista uciekł z wyspy zabierając w walizce 300 mln dolarów!  

Ustanowiony przez Castro reżim trwa do dziś, a El Comandante stał się trzecim najdłużej urzędującym przywódcą na świecie (dłużej od niego służyli tylko brytyjska królowa Elżbieta oraz Rama IX – król Tajlandii). Miłośnik cygar i pięknych kobiet był jednym z najbardziej charyzmatycznych przywódców w historii. Uwielbiał niekończące się przemówienia, z których najdłuższe trwało 7 godzin i 49 minut!

Przez pół wieku CIA i kubańscy uchodźcy dokonali 638 prób zamachu na Fidela Castro. Wiele z nich było tak wymyślnych, że nie powstydziłby się ich nawet James Bond. Wśród sposobów na pozbawienie życia dyktatora stosowano pigułki z trucizną, toksyczne cygara, eksplodujące mięczaki, a nawet proszek, który miał go pozbawić brody i tym samym osłabić jego popularność :)

El Comandante przeżył dziewięciu amerykańskich prezydentów i 50 lat sankcji gospodarczych. Jedni uważają go za krwawego rewolucjonistę i zatwardziałego komunistę, inni popierają za wyzwolenie Kuby spod dyktatury Batisty, a za trudności gospodarcze obwiniają nałożone przez USA embargo handlowe.

Z historią KUBAŃSKIEJ REWOLUCJI można zapoznać się w MUZEUM REWOLUCJI W HAWANIE. Muzeum, utworzone wkrótce po zwycięstwie Castro,  mieści się w dawnym Pałacu Prezydenckim, w którym urzędowali wszyscy przedrewolucyjni kubańscy prezydenci od Menocala do Batisty. Eleganckie wnętrze neoklasycznego budynku z 1920 r. jest dziełem nowojorskiego studia Tiffany’ego. 

Ekspozycja muzealna poświęcona jest głównie okresowi walk rewolucjonistów w latach 50-tych, rewolucji kubańskiej i porewolucyjnej historii kraju. Wśród eksponatów znajdują się poplamione krwią mundury uczestników ataku na koszary Moncada, czarny płaszcz Fidela Castro ubrany przez niego podczas słynnego procesu, czy gitara, na której rewolucjoniści przygrywali sobie w więzieniu…

Przez wiele lat jedną ze ścian muzeum zdobił El Rincón de los Cretinos (Zaułek Kretynów) z karykaturami osób, którzy swoimi decyzjami umocnili „rewolucyjnego ducha” Kubańczyków: trzech amerykańskich prezydentów: Ronalda Reagana, Georga Busha seniora i Georga W. Busha oraz Fulgencia Batisty. W 2015 r., po ociepleniu stosunków dyplomatycznych za rządów Baracka Obamy, karykatury zlikwidowano. Obecny prezydent USA nie chce jednak kontynuować polityki swojego poprzednika…

(fot. LukaszKatlewa – pl.wikipedia.org/ CC)

Na wystawie plenerowej Muzeum Rewolucji znajdują się inne osobliwe pamiątki: pontiak z podwójną podłogą, którym przemycano broń i dokumenty, czy jeepy używane przez Fidela lub Raula Castro.

Podziurawiona przez kule półciężarówka została użyta podczas ataku rewolucjonistów na pałac prezydencki w 1957 r. Dziedziniec budynku do dziś nosi ślady tamtego ataku.

Pomnik Bohaterów Nowej Ojczyzny ma kształt gwiazdy, w której środku pali się wieczny ogień. Jest to wierna kopia monumentu moskiewskiego Kremla, przed którym codziennie odbywa się uroczysta zmiana warty.

DLACZEGO NA KUBIE WYBUCHŁA REWOLUCJA?

Historia Kuby to walka o niepodległość. By zrozumieć przyczyny rewolucji trzeba najpierw przyjrzeć się burzliwej historii wyspy…

Hiszpańska dominacja

Kiedy w 1492 r. pierwszy  Europejczyk Krzysztof Kolumb postawił stopę na kubańskiej ziemi na wyspie żyło ponad 100 tys. Indian, którzy przybyli tu z Ameryki Południowej 3 tys. lat p.n.e. Najazd Hiszpanów pod wodzą konkwistadora Diego de Velazqueza w 1510 r. sprawił, że Kuba została włączona do Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii.

Najeźdźcy w krótkim czasie wyczerpali złoża metali szlachetnych i wyniszczyli rdzennych mieszkańców. Na ich miejsce sprowadzili niewolników z Afryki (szacuje się, że 60% Kubańczyków to potomkowie niewolników), których praca na plantacjach trzciny cukrowej, tytoniu i kawy uczyniła z wyspy jedną z najlepiej rozwiniętych kolonii. Wraz z rozpadem imperium hiszpańskiego w XIX w. na Kubie nasiliły się ruchy niepodległościowe krwawo tłumione przez hiszpańskie wojska.

W strefie wpływów USA

Kiedy w 1898 r. rebelianci dostali wsparcie od USA 400-letnie panowanie Hiszpanów dobiegło końca. Na znak poparcia dla rewolucjonistów do Hawany został wysłany amerykański krążownik „Maine”, który w niejasnych okolicznościach eksplodował w hawańskim porcie, przy dużych stratach w ludziach. Dało to pretekst Amerykanom, by włączyć się w konflikt hiszpańsko-kubański. Hiszpanie zostali pokonani, a USA przejęło zbrojną kontrolę nad wyspą.

Hiszpańskiego gubernatora zastąpił marionetkowy rząd, sterowany przez Waszyngton. Formalnie Kuba uzyskała niepodległość w 1902 r., jednak nieoficjalnie znalazła się w strefie wpływów USA. Rząd kubański został zmuszony do przyjęcia tzw. Poprawki Platta, co zapewniło Amerykanom prawo do ingerencji w wewnętrzne sprawy wyspy i założenia bazy wojskowej w Guantánamo – największej bazy morskiej Stanów Zjednoczonych poza ich terytorium. 

W 1925 r. prezydentem został Gerard Machado, który unowocześnił kraj, wybudował gmach Kapitolu, jedyną kubańską autostradę oraz lotnisko w Hawanie, nie poradził sobie jednak ze skutkami wielkiego kryzysu.

Zamach stanu

Załamanie na rynku cukrowniczym wywołało falę niezadowolenia i strajków, co doprowadziło do tzw. rewolty sierżantów, w wyniku czego w 1934 r. do władzy doszedł Fulgencio Batista, który wspierany przez Waszyngton sprawował władzę niemal przez 25 lat. Początkowo polityk cieszył się szerokim poparciem społecznym – przeprowadził serię reform, doprowadził do uchylenia Poprawkę Platta (ale bez zmiany zasad dzierżawy Guantanamo) i obiecywał uczciwą władzę porządek i dobrobyt. Jednak dziś istnieją dowody na to, że był skorumpowany przez mafię. To co było zabronione w USA stało się legalne na Kubie, która otworzyła granice dla gangsterów. W czasie amerykańskiej prohibicji mafia zajmowała się szmuglowaniem alkoholu, potem zaczęła czerpać zyski z hazardu, prostytucji i prania brudnych pieniędzy w turystyce. 

W latach 50-tych Kuba należała do najbogatszych krajów rejonu, jednak rządy Batisty zaczęły zmierzać ku wojskowo-policyjnej krwawej dyktaturze opartej na korupcji, nepotyzmie i bliskiej współpracy z USA. Bogacili się tylko ci związani z reżimem, zwykli Kubańczycy pogrążali się w nędzy i ubóstwie. W 1953 r. nieznany nikomu młody prawnik FIDEL CASTRO doszedł do wniosku, że tylko powstanie zbrojne może przerwać rządy dyktatora.

Atak na koszary Moncada

26 lipca 1953 r. Castro i jego 125 towarzyszy zaatakowało koszary w bazie wojskowej Moncada w Santiago de Cuba, co miało być impulsem do wzniecenia powstania w całym kraju. Jednak bunt został krwawo stłumiony a Castro aresztowany. Podczas procesu bronił się sam i wygłosił pięciogodzinną mowę, w której nazwał Batistę najgorszym dyktatorem w historii Kuby, wezwał do wprowadzenia reform oraz wypowiedział słynne słowa: „La historia me absolverá” („Historia mnie uniewinni”). Tezy zawarte w jego mowie obrończej stały się później politycznym manifestem rewolucji kubańskiej. Skazany na 15 lat Castro został zwolniony na skutek amnestii w 1955 r., czego Fulgencio Batista żałował potem do końca życia.

Miejscem słynnych wielogodzinnych przemówień El Comandante jest Plac Rewolucji w Hawanie o powierzchni 72 tys. m². Siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – najgroźniejszej i najbardziej tajnej instytucji na Kubie jest też najczęściej fotografowanym gmachem Kuby, dzięki ogromnemu wizerunkowi Che Guevary z czarnego metalu, ze słynnym powiedzeniem „Hasta la victoria sempre!”

Po przeciwnej stronie mieści się Ministerstwo Informatyki i Telekomunikacji z wizerunkiem Camilo Cienfuegosa.

Centralne miejsce placu zajmuje 143-metrowy monument José Martí oraz Pałac Rewolucji – siedziba Rady Państwa, Rady Ministrów, i Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kuby.

Ruch 26-Lipca

Fidel Castro wyemigrował do Meksyku, gdzie poznał młodego argentyńskiego lekarza Ernesta Guevarę, znanego potem jako Che Guevara.

To wtedy zaczął się tworzyć podziemny ruch nazwany Movimiento 26 de Julio (Ruch 26 Lipca),  w skrócie M-26-7, na pamiątkę daty ataku na koszary Moncada. Program głosił hasła rewolucji demokratycznej i narodowej, obalenia dyktatury, przeprowadzenia reformy rolnej i organizacji powszechnych wyborów.

Desant na Jachcie GRANMA

Do kolejnej próby obalenia reżimu doszło w grudniu 1956 r. kiedy 82 rewolucjonistów przypłynęło wzburzonym morzem z Meksyku na przeznaczonym dla 12 osób Jachcie „Granma” (z ang. „Babcia”). Wykryci przez patrole wybrzeża zdobywcy zostali zdziesiątkowani, przeżyło zaledwie 12 bojowników, wśród których znaleźli się Fidel Castro, jego brat Raul i Che Guevara. Ocaleli partyzanci schronili się w górach Sierra Maestra, gdzie założyli Armię Powstańczą, która zyskiwała coraz większe poparcie. To właśnie oni wywołali rewolucję, która całkowicie odmieniła Kubę. Niekoniecznie na lepsze…

Historyczny jacht, osłonięty szklaną konstrukcją, można obejrzeć w Muzeum Rewolucji w Hawanie. Po objęciu władzy przez Castro imieniem jachtu nazwano także jedną z prowincji Oriente oraz dziennik będącą oficjalnym organem KC Komunistycznej Partii Kuby.

Zwycięstwo rewolucji

Ostatnia bitwa kubańskiej rewolucji rozegrała się w grudniu 1958 r. i doprowadziła do zdobycia miasta Santa Clara oraz pancernego pociągu z zapasami amunicji, broni i wojskiem Batisty przez oddziały Ernesta Che Guevary. Dwanaście godzin później Batista uciekł z Kuby, a Fidel Castro ogłosił całkowite zwycięstwo. 2 stycznia 1959 r. rewolucjoniści wkroczyli do Hawany.

W miejscu, gdzie rozegrała się decydująca bitwa kubańskiej rewolucji rozciąga się dziś Plac Rewolucji, popularne miejsce wieców, z gigantycznym pomnikiem Che Guevary z ręką na temblaku, na pamiątkę odniesionych ran. Napis pod statuą jest często używanym przez niego powiedzeniem: „Hasta la Victoria Siempre!” („Naprzód ku zwycięstwu!”). Prochy rewolucjonisty spoczywają w niewielkim Mauzoleum Che pod pomnikiem.

Nowe porządki

Dla Kuby rozpoczęła się nowa epoka, niekoniecznie lepsza, a rządy Castro szybko przekształciły się w nową dyktaturę. Rząd znacjonalizował gospodarkę, wywłaszczając przy tym przedsiębiorstwa należące do kapitału amerykańskiego. W odpowiedzi USA wstrzymały importu cukru z Kuby i zamroziły kubański kapitał w USA. Jednocześnie z pogarszaniem się stosunków kubańsko-amerykańskich rozwijały się kontakty rządu Castro z państwami socjalistycznymi. Kuba zawarła umowy handlowe z Chinami i ZSRR. 3 stycznia 1961 r. Stany Zjednoczone oficjalnie zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą.

Inwazja w Zatoce Świń (na Playa Girón)

W kwietniu 1961 r. kubańscy emigranci z pomocą amerykańskiej CIA próbowali dokonać inwazji w Zatoce Świń, której celem było obalenie reżimu Fidela Castro. Fatalnie przygotowany desant zakończył się totalną klęską w ciągu zaledwie trzech dni. Skutkiem kompromitacji CIA była dymisja jej dyrektora Allena Dullesa i wzmocnienie pozycji El Comandante na Kubie. 15 kwietnia 1961 r. Fidel Castro proklamował socjalistyczny charakter rewolucji kubańskiej.

Samoloty wykorzystywane do odparcia inwazji w Zatoce Świń można obejrzeć na wystawie plenerowej Muzeum Rewolucji w Hawanie.Znajduje się tu też rakietowy pocisk przeciwlotniczy, użyty do zestrzelenia amerykańskiego samolotu U-2 w czasie kryzysu kubańskiego oraz silnik z tego samolotu.

Przed muzeum zaparkował sowiecki czołg SU-100, z którego Castro korzystał podczas skutecznej kontrofensywy.

W miejscu inwazji powstało Museo de Girón upamiętniające „pierwszą klęskę imperialistów w Ameryce Łacińskiej”. Przed muzeum można podziwiać dwa czołgi oraz samolot biorące udział w obronie wyspy.

Kryzys Kubański

Nieudana inwazja spowodowała wzrost napięcia w stosunkach Kuby z USA i rodziła obawy przed podjęciem przez Amerykanów kolejnej próby obalenia komunistycznych rządów na wyspie. Wiosną 1962 r. Nikita Chruszczow zaproponował rozmieszczenie na wyspie pocisków średniego zasięgu, wyposażone w głowice jądrowe, kontrolowane przez sowiecką armię.

Zasięg rakiet instalowanych na Kubie. Źródło: The John F. Kennedy Presidential Library and Museum, Boston; domena publiczna.

16 października 1962 r. prezydent Kennedy został poinformowany o obecności radzieckich rakiet balistycznych na Kubie. Rozpoczął się trwający trzynaście dni kubański kryzys rakietowy, podczas którego świat stanął na krawędzi wojny jądrowej. Bezkompromisowe stanowisko Białego Domu spowodowało, że konflikt ostatecznie został zażegnany. Wyspa pozostała pod komunistyczną dyktaturą, jednak plany jej przekształcenia w radziecką bazę wojskową nie powiodły się.

Współpraca z ZSRR

W latach 60. i 70. Kuba była militarnie, gospodarczo i finansowo wspierana przez ZSRR, a w roku 1972 przystąpiła do RWPG. 85% handlu stanowiły transakcje z krajami bloku wschodniego. 

Kryzys gospodarczy lat 90-tych

Upadek bloku wschodniego i utrata pomocy gospodarczej, wojskowej i żywnościowej, a także spadek cen cukru i niklu (dwóch głównych towarów eksportowych Kuby) oraz amerykańska blokada wyspy doprowadziły do upadku gospodarki planowej w 1991 r. i zahamowania wzrostu gospodarczego.

W 1992 r. Castro doprowadził do zmian w konstytucji i uzyskał prawo do wprowadzenia stanu wojennego oraz zawieszenia podstawowych praw. W 1994 r. Zgromadzenie Narodowe Władzy Ludowej uchwaliło 10 – punktowy program przezwyciężania kryzysu finansowego Kuby.

Podjęte reformy, w tym liberalizacja rynku rolnego, pozwoliły na stopniowy wzrost gospodarczy w drugiej połowie lat 90. Osiągnięto także pewną równowagę w finansach, a znaczący dochód zaczęła przynosić turystyka. Jednak standard życia przeciętnego Kubańczyka, z przeciętną pensją w wysokości 30 euro pozostawia wiele do życzenia…

Quo vadis Kubo?

Śmierć Fidela Castro w 2016 r. to z pewnością koniec pewnej epoki, ale ponad 70% Kubańczyków urodziło się za czasów rządu Castro i nie znają innego ustroju. 24 lutego 2019 r. w referendum narodowym 86 proc. Kubańczyków zatwierdziło reformę konstytucji, która potwierdza rządy partii komunistycznej i nieodwołalny charakter socjalizmu obowiązującego od rewolucji sprzed 60 lat…

Po zaostrzeniu przez Donalda Trumpa polityki wobec Kuby kraj nadal pozostaje w izolacji, bez nadziei na lepsze jutro…